Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları - Sorular ve Yanıtlar
a. Harita üzerinde gösterilen canlılar hangi kıtalarda yaşamıştır?
- Lystrosaurus (Lystrosaurus, bir tür otçul kara hayvanı): Afrika ve Antarktika'da.
- Cynognathus (Cynognathus, memelileri andıran bir tür hayvan): Afrika ve Güney Amerika'da.
- Mesosaurus (Mesosaurus, bir tür sürüngen): Güney Amerika ve Afrika'da.
- Glossopteris (Glossopteris, bir tür bitki): Afrika, Güney Amerika, Antarktika, Avustralya ve Hindistan'da.
b. Yukarıdaki haritadan ve alt kısmından yararlanarak yanındaki görselde yer alan kara parçalarının adlarını tespit ediniz. Daha sonra bu kara parçalarının numaralandırılarak gösterildiği taralı alanlarda hangi canlı türlerinin yaşadığını belirleyiniz.
Kara Parçaları:
- 1: Güney Amerika
- 2: Afrika
- 3: Hindistan
- 4: Antarktika
- 5: Avustralya
Canlı Türleri:
- Güney Amerika (1): Cynognathus, Mesosaurus, Glossopteris
- Afrika (2): Lystrosaurus, Cynognathus, Mesosaurus, Glossopteris
- Hindistan (3): Glossopteris
- Antarktika (4): Lystrosaurus, Glossopteris
- Avustralya (5): Glossopteris
c. İsimleri belirtilen canlıların günümüzden yaklaşık kaç milyon yıl önce yaşadığı tahmin edilmektedir? Araştırınız.
- Lystrosaurus: Yaklaşık 250 milyon yıl önce Permiyen-Triyas döneminde.
- Cynognathus: Yaklaşık 230-245 milyon yıl önce Triyas döneminde.
- Mesosaurus: Yaklaşık 280-290 milyon yıl önce Permiyen döneminde.
- Glossopteris: Yaklaşık 300 milyon yıl önce Karbonifer-Permiyen döneminde.
d. Antarktika üzerinde yaşadıkları gözlemlenen glossopteris ve lystrosaurus adlı canlıların günümüzde aynı ortamda yaşaması mümkün müdür? Neden?
- Hayır, mümkün değildir. Çünkü günümüzde Antarktika buzullarla kaplıdır ve çok soğuk bir iklime sahiptir. Glossopteris, ılıman iklimlerde yaşayan bir bitki türüdür, lystrosaurus ise daha ılıman bölgelerde yaşamış bir hayvandır. Bu nedenle, her iki canlı türü de günümüz Antarktika koşullarında hayatta kalamazdı.
e. Harita üzerinde gösterilen tüm hayvan türlerinin kara kütlelerinden öngörüldüğü üzere bu canlıların farklı kıtalarda yaşam alanı bulmalarını nasıl açıklayabiliriz?
- Açıklama: Kıtaların zamanla yer değiştirmesi ve birbirinden uzaklaşması nedeniyle, bu hayvanların fosilleri şu anki farklı kıtalarda bulunmuştur. Bu durum, kıtaların bir zamanlar birbirine yakın olduğu ve bu hayvanların geniş bir kara kütlesinde yaşadığı anlamına gelir.
f. Kıtalar bir yapboz gibi düşünülürse hangi kıtaların girinti ve çıkıntılarının birbirine uyumlu olduğu söylenebilir? Cevaplarınızı açıklayınız.
- Açıklama: Güney Amerika'nın doğu kıyısı ile Afrika'nın batı kıyısı, girinti ve çıkıntılar bakımından birbirine uyum gösterir. Bu, Pangea adı verilen süper kıtanın parçalanması sonucu oluşan kıtaların geçmişte tek bir kara kütlesi olarak birleşik olduğunu gösterir.
g. Girinti ve çıkıntıları birbirleriyle uyumlu kıtaların yapboz parçaları gibi birleştiği varsayılırsa kıtaların yüzde yüz bütünlük içinde olduğu söylenebilir mi? Neden? (egitim.net.tr)
- Hayır, yüzde yüz bütünlük içinde olduğu söylenemez. Çünkü kıtaların hareketi ve şekil değiştirmesi nedeniyle bazı kenarları aşınmış veya değişmiştir. Ancak genel hatlarıyla, kıtaların geçmişte birleşik olduğu ve şu anda ayrıldığı gözlemlenebilir.
Aşağıdaki Çoktan Seçmeli Soruları Yanıtlayınız:
1- Görseldeki bilgilerden yararlanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
Yanıt: C) Yerin merkezinde çekirdek katmanı yer alır.
Gerekçe: Görselde, yerin iç yapısı ve katmanları hakkında bilgi verilmiştir. Ancak "Yerin merkezinde çekirdek katmanı yer alır." ifadesi doğru olsa da görselden direkt olarak bu çıkarım yapılamaz.
2- Yer kabuğunun kalınlığı bulunan ortama göre farklılık gösterir. Haritada numaralandırılan alanların coğrafi özellikleri göz önüne alındığında, hangisinde yer kabuğunun daha kalın olması beklenir?
Yanıt: C) III
Gerekçe: Haritada III numaralı bölge dağlık bir alanı göstermektedir. Dağlık alanlarda yer kabuğunun kalınlığı genellikle daha fazladır.
3- Levhaların hareketleri sonucu oluşan coğrafi şekiller ve kanıtlar nelerdir?
Yanıt: A) 1 ve 2 numaralı alanlarda kıta kenarlarının birbiriyle uyumlu olması
Gerekçe: Kıta kenarlarının birbirine uyumlu olması, geçmişte bu kıtaların birleşik olduğunu gösterir ve levha hareketlerinin kanıtıdır.
4- Aşağıdakilerden hangisi, bir bölgedeki arazilerin büyük ölçüde Üçüncü Zaman’da oluştuğunun en güçlü kanıtıdır?
Yanıt: D) Arazinin buzullarla kaplı olması
Gerekçe: Üçüncü Zaman'da meydana gelen iklim değişiklikleri ve buzullaşmalar, bu dönemde arazilerin oluşumunda önemli bir etkendir. Bu nedenle buzullarla kaplı alanlar Üçüncü Zaman'da oluştuğunu gösterir.
5- Magma akıntılarının, yer kabuğunu oluşturan levhaların hareket etmesine etkisi ve sonuçları nedir?
Yanıt: C) Okyanus sırtları - Sıradağlar - Depremler
Gerekçe: Magma akıntıları levhaların hareket etmesine neden olur ve bu hareketler sonucunda okyanus sırtları, sıradağlar ve depremler oluşabilir.
6- Levhaların çarpışması sonucu oluşan dağ sıraları hangi bölgelerde görülebilir?
Yanıt: C) III ve IV
Gerekçe: Haritadaki numaralandırılmış bölgelerden III ve IV bölgelerinde, levhaların çarpışması sonucu oluşan sıradağlar bulunur.
7- Hasan’ın verdiği cevaplardan hangisi yanlıştır?
Yanıt: B) II
Gerekçe: Hasan'ın verdiği cevaplar arasında, "Sıvı halde bulunan manto malzemesine ne ad verilir?" sorusunun doğru cevabı "Magma" olmalıdır. Ancak, yanlış bir cevap verilmiş.
8- Jeolojik zamanlar içinde ülkemizdeki oluşumlar ve sıralama?
Yanıt: D) I, III, II
Gerekçe: İstanbul ve Çanakkale boğazlarının, taş kömürü yataklarının ve Kuzey Anadolu Dağları'nın oluşum sıralaması I, III ve II şeklindedir.