Metne Hazırlık
1. Tüm toplumlarda bilgili olmak, niçin önemsenmiştir? Düşüncelerinizi hazırlıksız konuşma şeklinde sınıfınızda dile getiriniz.
Cevap: Bilgi, toplumların gelişmesi ve refahı için en önemli güçlerden biridir. Bilgiye sahip olan bireyler ve toplumlar, sorunlara daha hızlı çözüm bulabilir, yenilikler üretebilir ve ilerlemeye öncülük edebilir. Bilgi, ekonomik, kültürel ve sosyal kalkınmayı sağlar, ayrıca bireylerin kendini geliştirmesine ve topluma daha faydalı bireyler olmasına katkıda bulunur. Bu yüzden her dönemde ve toplumda bilgili olmak her zaman değer görmüştür.
2. Aşağıdaki beyit, XI. yüzyılda yazılmıştır. Bu beyti günümüzün koşullarına göre değerlendirirseniz sanatçının öngörüsü hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Yusuf Has Hacip, bilgiye sahip olmanın insanı yüksek bir makama çıkaracağını belirtir. Bu beytin günümüz koşullarına da tam olarak uyduğunu söyleyebiliriz. Bilgi çağında yaşıyoruz ve bilgiye erişim, başarı ve ilerlemenin en önemli unsurlarından biri. Eğitim, teknoloji ve bilim gibi alanlarda bilgiye sahip olan bireyler ve toplumlar, daha güçlü ve başarılı olurlar. Bilginin değeri hiçbir zaman eskimemiş, bilge insanlar daima öncü ve yol gösterici olmuştur.
Metni Anlama ve Çözümleme Sorular ve Cevaplar:
1. Okuduğunuz metindeki hangi kelimeler değişikliğe uğramadan günümüz Türkçesinde de kullanılmaktadır? Bu durumu Türkçenin tarihî gelişimi açısından değerlendiriniz.
Cevap: Metindeki "eşikte, bulur, söz, kör, bilgi, kişi, akıl, tıl (dil)" gibi kelimeler günümüze kadar değişmeden ulaşmıştır. Bu, Türkçenin köklü bir dil olduğunu ve tarihsel gelişimi boyunca bazı kelimelerin yapılarını koruduğunu göstermektedir.
2. Okuduğunuz metin ile şairin hayat ve görüşleri arasında bir ilişki kurarsanız neler söylersiniz?
Cevap: Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig'de bilginin ve ahlakın önemini vurgulamaktadır. Bu da onun ahlakî değerler üzerine kurulu bir dünya görüşüne sahip olduğunu gösterir.
3. Okuduğunuz metinde şair, hecelerin açık-kapalı (kısa-uzun) esasına dayalı olan aruz ölçüsünü niçin kullanmıştır?
Cevap: Aruz ölçüsü, sanatsal bir zarafet göstergesi olarak kullanılmıştır. Dönemin şiir anlayışında daha süslü ve düzenli bir yapıya sahip olmak aruz ölçüsünün tercih edilmesini sağlamıştır.
4. Okuduğunuz metinden alınan aşağıdaki beyitin kafiyesini bulunuz.
Cevap: "bilgilig bilig berdi tilke başg
aya til idisi ködzegli başg"
Bu beyitte zengin kafiye kullanılmıştır; "başg" ve "kötzegli başg" aynı seslerle bitiyor.
5. Kutadgu Bilig ve Koşuk adlı metinleri aşağıda belirtilenlere göre karşılaştırınız.
| Özellikler | Kutadgu Bilig | Koşuk |
|---|---|---|
| Tema | Sözün değeri | Aşk |
| Konu | Konuşurken dikkat etmemiz gereken durumlar | Şairin sevgilisine duyduğu aşkın uyandırdığı etkileri anlatıyor. |
| Nazım türü | Nasihatname – Siyasetname | Güzelleme |
| Nazım birimi | Beyit | Dörtlük |
| Kafiye düzeni | aa – bb – cc … | aaab – cccb – dddb – eeeb |
| Nazım biçimi | Mesnevi | Koşuk |
| Söyleyici | Şair, 2. tekil kişi | Şair, 1. tekil kişi |
| Şiirin bağlı olduğu edebî dönem | Geçiş Dönemi | İslamiyetten önceki Türk Edebiyatı |
6. Okuduğunuz beyitlerin hangisinde doğru ve güzel sözün kalıcılığına değinilmiştir?
Cevap: "Bilgilig bilig berdi tilke başg, aya til idisi ködzegli başg" beyti doğru ve güzel sözün kalıcılığını vurgular.
7. Okuduğunuz metinden özdeyiş niteliğine sahip dizeler bulunuz.
Cevap: "Bilgilig bilig berdi tilke başg" (Bilgili kişi, bilgisiyle başkalarına yol gösterir.) özdeyiş niteliğindedir. 162. beyit “ukuşka biligke bu tılmaçı til / yaruttaçı emi yorık tilni bil (Anlayış ve bilgiyi ulaştıran dildir / İnsanı aydınlatan dilin değerini bil)”, 170. beyit “bilip sözlese söz biligke sanur / biligsiz sözi öz başını yeyür (Bilerek söylenen söz bilgi sayılır / Bilgisizin sözü kendi başını yer)” özdeyiş niteliğine sahip beyitlerdir.
8. Kutadgu Bilig edebiyatımızda beyit nazım biriminin, aruz ölçüsünün, mesnevi nazım biçiminin ilk kez kullanıldığı eserdir. Sizce bu özellikler şairin tanınmasına katkıda bulunmuş mudur? Açıklayınız.
Cevap: Evet, bu özellikler, Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig'i bir başyapıt olarak tanınmasına katkıda bulunmuştur. Eser, hem biçimsel yenilikleri hem de içerdiği ahlakî öğütler ile dikkat çekmiştir.
9. Okuduğunuz beyitlerde aşağıdaki tutum ve davranışlardan hangilerine değinildiğini işaretleyiniz.
- Sözünde durmak: ✅
- Doğru sözlü olmak: ✅
- Davranışlarını kontrol etmek: ✅
- Davranışlarının sorumluluğunu alabilmek: ✅
- Diğerkâmlık (Özgecilik):
- Açık ve anlaşılır olmak: ✅
- Tarihsel ve doğal mirasa duyarlı olmak:
Sınıf Içi Etkinlik
Soru: Kutadgu Bilig’de vurgulanan bazı iyilikler ve insanların uzak durması gereken bazı kötülükler aşağıda verilmiştir. Günümüzde de bunlar bir insandan istenebilir mi? Bu iyi ve kötü özellikler her zaman için geçerli midir? Niçin? Düşüncelerinizi sınıfınızda belirtiniz.
Cevap: Kutadgu Bilig'de yer alan cömertlik, merhamet, sabır, doğruluk gibi iyilikler, bugün de evrensel olarak kabul edilen değerlerdir. İnsanların hem topluma hem de kendi yaşamlarına olumlu katkı sağlayan bu erdemler, her zaman geçerli olmuştur. Aynı şekilde, inat, kıskançlık, kibir, yalan gibi kötülükler de her dönemde olumsuz nitelik olarak görülmüş ve uzak durulması gereken davranışlar olarak kabul edilmiştir. Dolayısıyla, bu iyi ve kötü özellikler günümüzde de geçerliliğini koruyan evrensel insani değerlerdir.