12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 214
Hazırlık
Soru 1: Bu metinde geçen “Bir gecekondu kahramanı etrafında, kahramanlık mitosunun parodisini ele alan oyun” sözüyle “Keşanlı Ali Destanı” adlı oyunla ilgili olarak ifade edilmek isteneni açıklayınız.
Cevap: Bu ifadeyle, oyunun klasik kahramanlık anlatılarından farklı bir yapıya sahip olduğu vurgulanmaktadır. Keşanlı Ali Destanı, bir gecekondu mahallesinde geçen, sıradan bir adamın haksız yere suçlanması ve zamanla bir halk kahramanına dönüşmesini ele alan bir eserdir. Ancak bu kahramanlık, geleneksel anlamda bir yüceltilme değil, aksine ironik ve mizahi bir şekilde işlenmiştir. Bu yönüyle eser, kahramanlık mitosunu eleştiren ve parodi unsurları içeren bir anlatı olarak değerlendirilmektedir.
Soru 2: eba.gov.tr’den “Keşanlı Ali Destanı” adlı oyunun bir bölümünü indirip dinleyiniz.
Cevap: Keşanlı Ali Destanı, Haldun Taner tarafından yazılmış, Türk tiyatrosunun en önemli epik tiyatro örneklerinden biridir. Oyun, bir gecekondu mahallesinde yaşayan Ali’nin, haksız yere bir cinayetle suçlanmasını ve mahkemede aklandıktan sonra halk tarafından bir kahraman gibi görülmesini konu alır.
Oyun boyunca, gecekondu hayatının gerçekleri, sınıf farklılıkları, toplumsal adaletsizlikler ve sistemin aksayan yönleri mizahi bir dille ele alınır. Ali’nin bir halk kahramanına dönüşmesi, aslında ironik bir durumdur; çünkü insanlar, onun gerçekten suçlu olduğuna inandıkça, onu daha büyük bir efsane hâline getirirler.
Aynı zamanda, eserin duygusal boyutunu oluşturan Ali ile Zilha’nın aşk hikâyesi, oyunun dramatik yapısını güçlendirir. Oyunda halk tiyatrosu öğeleri, müzik, dans ve şarkılar da kullanılarak epik tiyatro geleneğine uygun bir yapı oluşturulmuştur.
Keşanlı Ali Destanı, toplumsal eleştiriyi mizahi bir dille sunarak, Türk tiyatrosunda önemli bir yere sahip olmuş ve hem yurtiçinde hem de yurtdışında büyük ilgi görmüştür.
12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 220
Metni Anlama ve Çözümleme
Soru 1: “Keşanlı Ali Destanı” adlı oyunun temasını ve konusunu belirleyip aşağıdaki ilgili alana yazınız.
- Tema: Kahramanlık ve aşk
- Konu: Gecekondu halkının yaşam mücadeleleri, sosyal adaletsizlikler ve Keşanlı Ali’nin toplum içinde kahraman olarak kabul edilme süreci.
Soru 2:
"Edelim meclise bir kıssa beyan
Kıssadan hisse ala arif olan"
Bu dizelerde ifade edilmek isteneni açıklayınız.
Cevap: Bu dizelerde hikayelerden ders almanın önemi vurgulanmaktadır. “Kıssa” hikaye anlamına gelirken, “hisse almak” ise ders çıkarmak demektir. Burada anlatılanların sadece bir olay değil, aynı zamanda bir ders niteliği taşıdığı ifade edilmektedir.
Soru 3a: Metin türlerinin ortaya çıkmasında sözlü ve yazılı kültürün, toplumsal değişimlerin ve etkileşimlerin, teknolojinin büyük etkisi vardır. Epik tiyatronun ortaya çıkışında nelerin etkili olduğunu belirleyiniz.
Cevap: Epik tiyatronun ortaya çıkmasında toplumsal değişimler, Bertolt Brecht’in tiyatro anlayışı, teknolojik gelişmeler ve sözlü-yazılı kültürün aktarımı etkili olmuştur.
Soru 3b: "Keşanlı Ali Destanı"nda epik tiyatronun hangi özellikleri görülmektedir? Değerlendiriniz.
Cevap: Epik tiyatroda seyircinin oyuna kapılmasına izin vermeme, sahne değişimleriyle anlatımı kesintiye uğratma ve seyirciyi düşündürmeye yönlendirme gibi unsurlar vardır. Keşanlı Ali Destanı’nda da bu özellikler kullanılarak seyircinin oyunun gerçek olmadığı hatırlatılır.
Soru 4: Metinde geleneksel tiyatronun olanaklarından yararlanılmasının esere sağladığı katkıları değerlendiriniz.
Cevap: Halk dili, mizahi unsurlar, müzik ve geleneksel tiyatro teknikleri oyuna dahil edilerek, izleyicinin ilgisini çeken ve eğlenceli bir anlatım sunulmuştur. Böylece seyirciye olayları eleştirel bir gözle değerlendirme fırsatı verilmiştir.
Soru 5a: Metinde asıl eleştirilen nedir? Değerlendiriniz.
Cevap: Metinde asıl eleştirilen konular şunlardır:
- Toplumsal sınıf farklılıkları
- Gecekonduluların yaşam şartları
- Adaletsizlik ve yargı sistemindeki aksaklıklar
Soru 5b: Keşanlı Ali’nin davranışları metinde ne şekilde eleştirilmektedir? Açıklayınız.
Cevap: Keşanlı Ali, masum olduğunu iddia etse de, işlemediği bir suçun getirdiği ünü kullanmaktan çekinmemekte ve halkın gözünde kahraman olarak yükselmekten memnuniyet duymaktadır. Ayrıca Zilha ile ilişkisi de eleştirilmektedir; çünkü Ali, Zilha’ya yalnızken farklı, toplum önünde farklı davranmaktadır.
Soru 6: Metnin olay örgüsünü belirleyiniz.
- Ali’nin işlemediği bir suçtan hapse atılması.
- Hapiste adının duyulması ve bir efsaneye dönüşmesi.
- Serbest kalması ve mahallede kahraman ilan edilmesi.
- Mahalleye muhtar seçilmesi.
- Zilha ile arasında sorunların başlaması.
- Ali ve Zilha’nın evlenmesi.
Soru 7: Metindeki temel çatışmayı, karşılaşmaları ve karşıtlıkları belirleyiniz.
Temel çatışma: Keşanlı Ali’nin toplumda kahraman olarak görülme isteği ile aslında sıradan bir kişi olması arasındaki fark.
Diğer çatışmalar:
- Zilha’nın beklentileri ile Ali’nin halkın gözündeki konumu
- Adalet beklentisi ile adaletsizlik
Soru 8: Metindeki zaman ve mekânı belirleyiniz. Zaman ve mekânın metnin oluşumuna olan etkilerini değerlendiriniz.
- Zaman: Günümüze yakın bir dönemde geçmektedir.
- Mekân: Gecekondu mahallesi ve şehir.
Zamanın etkisi, toplumsal değişimlerin hızlandığı bir dönemi yansıtmasıdır. Mekân ise, karakterlerin sosyal yapılarını, mücadelelerini ve toplumsal sorunları daha iyi anlamamıza yardımcı olur.
Soru 9: Metinde geçen millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi ögeleri belirleyip elde ettiğiniz sonuçları tartışınız.
Millî ve manevi değerler:
- Toplumsal dayanışma, aile bağları, kahramanlık algısı.
Sosyal ve siyasi unsurlar:
- Sınıf ayrımı, gecekonduluların yaşam mücadelesi, adalet ve hukuk sistemi eleştirisi.
Soru 10: Metindeki şahıs kadrosunun özelliklerini belirleyip bu şahısların beğendiğiniz ve beğenmediğiniz yönlerini sözlü olarak ifade ediniz.
- Keşanlı Ali: Cesur ve güçlü ancak zaman zaman bencil ve çıkarcı.
- Zilha: Güçlü, bağımsız bir kadın. Ali’nin popülaritesine rağmen onun karakterini sorguluyor.
- Beğendiğim yönler: Ali’nin cesareti, Zilha’nın özgüveni.
- Beğenmediğim yönler: Ali’nin halkın gözündeki kahramanlık imajını kullanması ve Zilha’ya karşı tavırları.
Soru 11: Metni, dil ve anlatım özellikleri yönünden inceleyip Haldun Taner’in belirgin üslup özelliklerini sözlü olarak ifade ediniz.
Cevap: Haldun Taner’in üslubu akıcı, halkın konuşma diline yakın, esprili ve eleştirel bir yapıdadır.
Soru 12: Metnin açık ve örtük iletilerini belirleyip metni yorumlayınız.
Açık iletiler:
- Toplumsal eleştiriler, kahramanlık algısının sorgulanması.
Örtük iletiler:
- Bireylerin toplumda yer edinme mücadelesi.
- Sosyal kurallara ve kalıplara karşı durma isteği.
Bu iletiler, izleyicinin kendi hayatlarıyla bağ kurmasını ve düşünmesini sağlamak amacıyla verilmiştir.
12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 221
DİL BİLGİSİ
Soru 1a: ZİLHA: Durum vaziyetini gurtarttın dimek. Hay senin aklına turp sıkayım. Asıl şimdi her işi berbat ettin. (Seyircilere) Demin az daha yumuşuyordum… Nah kafa! Kızgın ağıldan arılar nasıl boşanır dışarı, yalan da senin kuruyası ağzından öyle fışkırıyor. Hay Allah seni kahretsin. Şuradan şuraya gidemez ol. Başına Sinekli’nin bütün gayaları insin de altında can veresin e mi! (Gidip yüzüne tükürür.) Tuhh…
Bu parçadan Zilha’nın ruhsal durumunu ve bunun nedenini belirleyiniz.
Cevap: Zilha, ihanete uğradığını ve kandırıldığını düşündüğü için öfkelidir. Ali’nin ona yalan söylediğini zannettiğinden dolayı sinirli, kızgın ve hayal kırıklığı içindedir. Öfkesi, sözlerine ve hareketlerine de yansımaktadır.
Soru 1b: Bu parçadaki bazı kelimelerde ağız özellikleri görülmektedir. Bunları belirleyiniz.
Cevap: Metinde yöresel ağız özellikleri taşıyan kelimeler şunlardır:
- "gurtarttın" → "kurtardın"
- "dimek" → "demek"
- "nah kafa" → "sert kafa, inatçı kişi" anlamında kullanılan bir söyleyiş
- "gayaları" → "belalar, lanetler" anlamında yöresel bir ifade
Bu kelimeler, karakterlerin konuşma tarzına uygun olarak yazılmış ve halkın günlük dilini yansıtan ağız özellikleri taşımaktadır.
12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 222
Soru 2)
Metin: ALİ: (Kızgın durur, sahne önüne gelir, seyircilere) İçim yanıyor be. Zilha’ya açılacağım. Burda manevi laflar söylenecek. Böyle tıs olur mu (…)! Nutkum büsbütün tutuluyor. (Kulise) Hani ağustosböcekleri, hani bülbül sesi? Şöyle tatlı bir dem çektir bir yol, alırım paçanı aşağı. (Bülbül sesi.) (Orkestraya) Sen de içli bir zurna taksimi döktür arkadaşım. (Dediği yapılır.) (Işık kulübesine) Mavi ışık ver babalık. Ay maytabı, boru mu bu. (Mavi ışık) Ha şöyle…
Metin aslına uygun olarak alınmıştır. Bu parçadaki imla ve noktalama farklılıkları yazarın tercihi ya da dönemin özelliğidir. Bunları belirleyip düzeltiniz.
Cevap: Düzeltilmiş hali
- “İçim yanıyor be.” cümlesinde nokta yerine ünlem kullanılmalıdır. → İçim yanıyor be!
- “Burda” kelimesi yerine “burada” yazılmalıdır.
- “ağustosböcekleri” kelimesi “ağustos böcekleri” şeklinde ayrı yazılmalıdır.
- “Sen de içli bir zurna taksimi döktür arkadaşım. (Dediği yapılır.) (Işık kulübesine) Mavi ışık ver babalık. Ay maytabı, boru mu bu.”
- Bu cümlelerin sonunda ünlem işareti kullanılmalıdır.
- Düzeltme: Sen de içli bir zurna taksimi döktür arkadaşım! (Dediği yapılır.) (Işık kulübesine) Mavi ışık ver babalık! Ay maytabı, boru mu bu!
Soru 1)
Metin: Sosyal ve vatandaşlıkla ilgili yetkinlikler kişisel, kişiler arası ve kültürler arası yetkinlikleri içermekte; bireylerin farklılaşan toplum ve çalışma hayatına etkili ve yapıcı biçimde katılmalarına imkân tanıyacak; gerektiğinde çatışmaları çözecek özelliklerle donatılmasını sağlayan tüm davranış biçimlerini kapsamaktadır. Vatandaşlıkla ilgili yetkinlik, bireyleri; toplumsal ve siyasal kavram ve yapılara ilişkin bilgiye, demokratik ve aktif katılım kararlılığına dayalı olarak medeni hayata tam olarak katılmaları için donatmaktadır.
Sosyal ve vatandaşlıkla ilgili yetkinliklerin geliştirilmesinde epik tiyatrodan ne şekilde yararlanılabilir? Tartışınız.
Cevap: Epik tiyatro, bireylerin sosyal ve vatandaşlık yetkinliklerini geliştirmede etkili bir araçtır. Bu tiyatro türü, seyircinin oyuna tamamen kapılmasını engelleyerek eleştirel bir bakış açısı kazanmasını sağlar. Toplumsal sorunları konu alan epik tiyatro eserleri, izleyicilerin toplumsal düzeni sorgulamalarını, hak ve sorumluluklarını daha iyi anlamalarını sağlar.
Epik tiyatro, bireyleri şu yönlerden geliştirebilir:
- Toplumsal sorunları fark etmelerini sağlar.
- Demokratik katılım bilinci kazandırır.
- Adalet, eşitlik ve vatandaşlık hakları gibi konulara duyarlılığı artırır.
- Bireyleri eleştirel düşünmeye teşvik eder ve toplum içindeki rollerini sorgulamalarına yardımcı olur.
Bu nedenle epik tiyatro, bireyleri topluma karşı daha bilinçli ve duyarlı hale getirerek demokratik vatandaşlık bilincini destekleyen bir sanat dalı olarak önemli bir rol oynar.
Soru 2) Kitabınızın “Ekler” bölümünde yer alan “Okuma (Metni Anlama ve Çözümleme) Öz Değerlendirme Formu”nu kullanarak ünitede incelediğimiz tiyatro türü ile ilgili kendinizi değerlendiriniz.
Cevap: Bu öz değerlendirme formunu kendiniz doldurarak ünitedeki tiyatro türleriyle ilgili düşüncelerinizi, öğrendiklerinizi ve gelişiminizi analiz edebilirsiniz. Kendi gözlemleriniz ve çıkarımlarınız doğrultusunda değerlendirme yapmanız önerilir.
12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 223
A. Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma
Radyo Tiyatrosu
Radyo oyunu adıyla da bilinen radyo tiyatrosu, radyoda oynanmak üzere yazılmış tiyatro eserleridir. Televizyonun yaygın olmadığı dönemlerde, geniş kitlelere ulaşabildiği için radyo tiyatroları ilgiyle dinlenmiş ve bu tür gelişmiştir. Radyo tiyatrosunun en belirgin özellikleri şunlardır:
- Temeli diyaloga dayanır.
- Tek seslidir. Aynı anda birden fazla ses kullanılacaksa, biri diğerinin üzerine çıkmaz.
- Dinleyicinin ilgisini toplamak için 30-40 dakika sürecek biçimde planlanır.
- Ses efektleri ve müzikle desteklenerek atmosfer oluşturulur. (Rüzgar, kapı gıcırtısı, tren sesi vb.)
- Kelimeler yerinde ve etkili kullanılmalıdır. Daha az sözle çok şey anlatılmaya çalışılır.
B. Yazma Tür ve Tekniklerini Uygulama
Soru: “Okuma” bölümünde incelediğiniz tiyatro metinlerinden birinin bir bölümünü ya da beğendiğiniz bir tiyatro metnini, aşağıda verilenlere dikkat ederek radyo tiyatrosuna dönüştürünüz.
RADYO TİYATROSU: KEŞANLI ALİ DESTANI
Bölüm: Mahallede Dedikodular ve Ali’nin Kahramanlaşması
[Efekt: Mahalle ortamında kuş sesleri, uzaktan gelen çocuk sesleri, arada bir pazarcıların bağırışları.]
1. KADIN: (Dedikoducu bir tonla) Duydunuz mu, komşular? Keşanlı Ali, gene bir iş çıkarmış!
2. KADIN: (Merakla) Ne olmuş, ne yapmış? Anlat hele!
1. KADIN: Hani geçenlerde şu cinayeti işledi dediler ya… Meğer doğru değilmiş! Masummuş meğer!
3. ADAM: (Gülerek, araya girer) Ya, bizim Ali’nin masum olduğunu anlamak için cinayet işlenmesine gerek mi var? O çocuğun kalbi altın gibi!
*[Efekt: Kapı gıcırtısı, ardından ayak sesleri.]
ZİLHA: (Sinirli bir tonla) Yine ne konuşuyorsunuz mahallede? Bırakın şu dedikoduları! Ali’nin derdi başından aşkın. O, kahraman olmaya çalışmıyor, sadece hakkını arıyor!
1. KADIN: (Savunmacı bir şekilde) Amaan Zilha, biz de seni savunuyoruz işte. Ali senin gibi bir kızın yanında kahraman olmak zorunda!
[Efekt: Uzakta çocukların futbol oynarken bağırışları. Bir an sessizlik, ardından bir kapı hızla kapanır.]
3. ADAM: (Düşünceli bir şekilde) Ama ne olursa olsun, bizim Ali başka. Mahallemize umut getirdi. Onun gibi birine hepimiz sahip çıkmalıyız.
ZİLHA: (Yumuşak bir ses tonuyla) Siz sahip çıkmazsanız da Ali kendine yeter. O sadece sevgiye inanıyor, başka hiçbir şeye değil.
[Efekt: Rüzgarın uğultusu ve arka planda hafifçe çalan bir saz sesi.]
ANLATAN: Ve böylece Keşanlı Ali, mahallede bir kahraman olarak görülmeye başladı. Herkesin gözünde suçsuz ama bir o kadar da asi. Acaba bu destanın sonunda Ali, sadece masumiyetini mi ispat edecek, yoksa tüm kalpleri mi fethedecek?
[Efekt: Mahallede alkış sesleri ve uzakta çalan bir davul sesi.]
Not: Bu metin, radyo tiyatrosu formatında yazılmıştır. Efektler dinleyicinin hayal gücünü harekete geçirmek için kullanılmış, görsel unsurlar yerine ses ve diyaloglarla hikaye anlatılmıştır. Bu metni seslendirerek gerçek bir radyo tiyatrosu deneyimi yaratabilirsiniz!
Soru: Kitabınızın “Ekler” bölümünde yer alan “Yazma Öz Değerlendirme Formu”nu kullanarak yazılarınızı değerlendiriniz.
Cevap: Öz değerlendirme formu, kişisel gelişiminizi analiz etmenize yardımcı olacak bir araçtır. Formu kendiniz doldurarak yazdığınız radyo tiyatrosunu içerik, üslup ve teknik açıdan değerlendirebilirsiniz.
12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Melis Yayınları Sayfa 224
A. Sözlü İletişim Tür ve Tekniklerini Tanıma
Radyo tiyatrosunu başarılı bir şekilde oluşturmak için seslerin etkili kullanılması gerekmektedir. Radyo tiyatrolarında her şey sese dayalı olduğundan, diyalogların vurgu, tonlama ve efektlerle desteklenmesi önemlidir.
Etkinlik:
“eba” adresinden radyo tiyatrosu örnekleri dinleyerek farklı seslendirme tekniklerini inceleyiniz.
B. Sözlü İletişim Tür ve Tekniklerini Uygulama
Soru: “Yazma” bölümünde oluşturduğunuz tiyatro metninizi bilişim teknolojileri kullanarak seslendiriniz.
Seslendirme Çalışmasını Yaparken Dikkat Edilecek Noktalar:
Rol Dağılımı:
- Anlatıcı
- 1. Kadın
- 2. Kadın
- Zilha
- Ali
- Efektlerden sorumlu kişi
Efektleri Hazırlama:
- Metindeki ses efektlerini belirleyin (kapı gıcırtısı, rüzgar sesi, çocuk sesleri gibi).
- Ücretsiz ses efektleri sunan sitelerden sesleri indirin veya mobil uygulamalar kullanarak efektleri oluşturun.
- Sesleri sıralayıp bir liste oluşturun.
Prova:
- Metni birkaç kez sesli olarak okuyarak karakterlere uygun tonlamaları belirleyin.
- Efektlerin zamanlamasını kontrol edin.
Kayıt Yapma:
- Telefon veya bilgisayar kullanarak ses kaydı yapabilirsiniz.
- Önerilen uygulamalar:
- Telefonlar için: Ses Kayıt Uygulamaları
- Bilgisayar için: Audacity (Ücretsiz ses düzenleme programı)
- Seslendirme sırasında doğal olun ve vurgu, tonlamaya dikkat edin.
Düzenleme:
- Kayıt tamamlandıktan sonra ses düzenleme programı ile efektleri uygun yerlere ekleyin.
- Ses seviyelerini düzenleyin, gereksiz duraklamaları kesin.
Çıktıyı Paylaşma:
- Radyo tiyatrosunu sınıfta dinletin veya sosyal medyada paylaşın.
C. Sözlü İletişim Öz Değerlendirme Formu
Soru: Kitabınızın “Ekler” bölümünde yer alan **“Sözlü İletişim (Konuşma) Öz Değerlendirme Formu”**nu kullanarak konuşmanızı değerlendiriniz.
✅ Cevap: Bu formu kendiniz doldurarak konuşmanızı değerlendirebilirsiniz. Ses tonunuz, vurgu, diksiyon ve anlaşılır olma gibi kriterleri göz önünde bulundurmalısınız.