İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri
HAZIRLIK
1- Bu parçaya göre Kâşgarlı Mahmud "Dîvânu Lugâti’t-Türk" adlı eserini yazmadan Türk topluluklarının yaşadığı bütün şehirleri ve bölgeleri dolaşmıştır. Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı sözlüğün önemini bu açıdan belirleyiniz.
Kâşgarlı Mahmud, Türk topluluklarının dili, edebiyatı ve yaşam tarzı hakkında bilgi edinmek için birçok bölgeyi dolaşmıştır. Bu yüzden eseri, Türk kültür ve dilinin zenginliğini detaylıca yansıtan bir başvuru kaynağıdır.
METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME
1- Metinde geçen "iki dilli sözlük" sözünün anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin etmeye çalışınız.
İki dilli sözlük, iki farklı dildeki kelimelerin anlamlarını açıklayan, bir dilin diğer dile karşılık gelen kelimelerini sunan sözlüktür.
2- a. "Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri" adlı metnin yazılış amacını belirleyiniz.
Bu metnin yazılış amacı, Türkiye Türkçesiyle ilgili sözlüklerin tarihî gelişimini ve önemini anlatmaktır.
b. Metnin yazılış amacından hareketle hangi okur kitlesinin hedeflendiğini belirleyiniz.
Hedeflenen okur kitlesi, dil bilimi, Türk dili ve sözlük tarihine ilgi duyan araştırmacılar, öğrenciler ve akademisyenlerdir.
3- "Türkiye Türkçesi Sözlükleri" projesinin amacı nedir? Bu projenin Türk dili için önemini değerlendiriniz.
Projenin amacı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar yayımlanmış olan eski sözlükleri günümüze kazandırmak ve Türk dili araştırmalarına katkı sağlamaktır. Bu proje, Türk dilinin tarihî gelişimini daha iyi anlamaya yardımcı olur.
4- "Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri" adlı metne göre Türk dilinin en önemli tarihi sözlüğü hangisidir? Bu sözlüğün özellikleri nelerdir? Belirleyiniz.
En önemli tarihî sözlük, Kâşgarlı Mahmud’un "Dîvânu Lugâti’t-Türk" adlı eseridir. Bu sözlük, Türk dilleri ve lehçeleri üzerine derin bilgiler sunan bir kültür hazinesidir.
5- XIX. yüzyılda sözlük türlerinin artmasının nedenini metne göre ifade ediniz.
XIX. yüzyılda baskı tekniklerinin gelişmesi, daha fazla sözlüğün basılmasını ve yayılmasını sağlamıştır.
6- "Kamus-i Türkî"nin neden önemli bir sözlük olduğunu metne göre açıklayınız.
"Kamus-i Türkî", Türk adını taşıyan ilk sözlük olduğu için önemlidir. Ayrıca, Türkçenin zenginliğini ortaya koyan öncü bir eserdir.
7- Bir yazarın bakış açısını, eğitim ve bilgi düzeyi, düşünce farklılığı, kültürel çevresi gibi unsurlar oluşturur. "Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri" adlı metinde yazarın bakış açısını yansıtan cümlelerin altını çizip bu cümlelerden hareketle yazarın konuya yaklaşımını belirleyiniz.
Metinde yazar, Türkçenin zenginliğini ve sözlüklerin tarihî önemini vurgularken, dilin gelişiminin kültürel bir miras olduğunu belirtmektedir. Yazarın dili koruma ve geçmiş sözlükleri günümüze taşıma isteği nesnel bir yaklaşımdır.
8- Metinde kullanılan anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yollarını ve bunların metindeki işlevlerini belirleyiniz.
Anlatım biçimi, açıklayıcıdır ve düşünceyi geliştirme yolları olarak karşılaştırma ve örnekleme kullanılmıştır. Bu sayede tarihi sözlüklerin önemi daha net anlaşılır.
9- Metnin ana düşüncesini ve yardımcı düşüncelerini belirleyip aşağıdaki ilgili alana yazınız.
Ana düşünce: Türk dilinin zenginliği, tarihî sözlükler aracılığıyla korunmalı ve gelecek nesillere aktarılmalıdır.
Yardımcı düşünceler: Eski sözlüklerin günümüze kazandırılması, Kamus-i Türkî’nin önemi, Türk Dil Kurumu'nun sözlük projeleri.
DİL BİLGİSİ
1. Türkçenin Arap dili karşısında zengin bir dil olduğunu örneklemek amacını güttüğü için sözlük düzeninde de Arapçanın morfolojik yapısının izlerini görmek mümkün diyebiliriz.
Soru: a) Bu parçadaki altı çizili kelimelerin hangi anlamda (gerçek, yan, mecaz, terim) kullanıldığını belirleyiniz.
gerçek, yan, mecaz, terim
- Gerçek anlam: dil
- Yan:
- Mecaz: zengin, izler
- Terim: sözlük, morfolojik,
Soru: b) Bu kelimeleri farklı anlamlara gelecek şekilde cümlelerde kullanınız.
farklı anlamlar
- Dil: Bütün aile aynı sevgi dilini konuşuyor.
- zengin: Ülkenin tarihî zenginliklerinin değerini bilmeliyiz.
- sözlük: Onun sözlüğünde pes etmek yoktu.
- morfolojik: Üniversiteden sonra morfolojik çalışmalara başladı.
- izler: Yaşadığı olayın izlerini kolay kolay zihninden silemedi.
Soru: 2) Kamus-i Türkî’ye gelince: “Türk” adını taşıyan bu ilk sözlüğümüz 20. yüzyılın başında ya- yımlanıyor. “Ön söz”ü ise ayrı bir değer taşıyor. Hem Türkçe hem Türkçenin kolları hem de sözlük anlayışı bakımından. (…) Bu parçada tırnak işaretinin kullanım amacını belirleyiniz.
Cevap: Özel olarak vurgulanmak istenen sözler metindeki gibi tırnak içine alınır.
Soru: 3) “Ben bu kitabı hikmet, seci, atalar sözü, şiir, recez, nesir gibi şeylerle süsleyerek hece harfleri sırasınca tertip ettim” diyor ve kitabı sekiz bölümde topluyor: Metin aslına uygun olarak alınmıştır. Bu cümlede görülen noktalama eksikliğini gideriniz.
Cevap: Ettim kelimesiyle cümle bitmiştir. Nokta konmalıdır.
SIRA SİZDE
1- Günümüz gençliğinin etkin bir biçimde sözlük ve imla kılavuzu kullanmasını sağlamak için neler yapılabilir?
Dijital platformlarda sözlük ve imla kılavuzlarına kolay erişim sağlanmalı, okullarda sözlük kullanımı teşvik edilmeli ve öğretmenler bu araçların kullanımını desteklemelidir.
2- Türk Dil Kurumunun, yayınlarını genel ağ ortamına da aktarmasının bilginin paylaşımı açısından önemini, dijital yetkinlik çerçevesinde tartışınız.
Dijital platformlarda sözlük ve dil bilgisi kaynaklarına erişimin artması, bilgiye hızlı ve kolay erişim sağlar. Bu durum, dijital yetkinliklerin gelişmesine katkı sunar ve geniş kitlelere ulaşmayı kolaylaştırır.
Sözlü İletişim Tür ve Tekniklerini Uygulama
1- Konuşma öncesinde yapılması gereken hazırlıklar nelerdir?
Konunun belirlenmesi, görsel ve işitsel araçların hazırlanması, prova yapılması ve konuşmanın içeriği ile süresinin kontrol edilmesi gerekmektedir.
2- Konuşmada hangi hatalardan kaçınılmalıdır?
Gereksiz kelimeler kullanmaktan kaçınmak ve "hım, eee, şey" gibi sesleri sıkça tekrarlamamak önemlidir.
3- Etkili bir konuşmaya nasıl başlanmalıdır?
Soru sorarak, şiir okuyarak ya da anı anlatma gibi tekniklerle etkili bir başlangıç yapılabilir.
4- Konuşmada dikkat çekici noktaları vurgulamak için neler yapılabilir?
Deyim, vecize, alıntı, hikâye gibi unsurları kullanarak konuşmanın içeriği zenginleştirilebilir ve önemli noktalar vurgulanabilir.
5- Konuşmanın sonunda ne yapılmalıdır?
Konuşmanın genel iletisi konuşmanın sonunda da vurgulanarak etkisi artırılmalıdır.
6- Dinleme teknikleri nelerdir?
Not alarak dinleme, empati kurarak dinleme, eleştirel dinleme gibi teknikler kullanılmalıdır.
7- Dinlenen konuşmada nelere dikkat edilmelidir?
Konu akışının takibi, ana düşüncenin tespiti, açık ve örtük iletilerin belirlenmesi, konunun tutarlılığı sorgulanmalıdır.