Sayfa 241 Konuya Başlarken Cevapları
Metin Özeti: Eski köy ocaklarında, ısı önce tuğlalara, sonra çevreye, en son da tüm odaya yayılır. Ocakta pişirme ve ısıtma görevini aynı anda gören sistemlerde, ısı farklı yollarla aktarılır. Örneğin, metal kepçeye dokunulunca yanık olabilir, çünkü ısı doğrudan iletilmiştir.
Soru: Isının bir cisme aktarılabilmesi için ısı kaynağının cisme temas etmesi gerekli midir? Isının bir madde içinde yayılmasında maddeyi oluşturan taneciklerin rolü ne olabilir?
Cevap: Isının aktarılmasında doğrudan temas şart değildir. Isı üç farklı yolla yayılabilir:
- İletim: Katılarda tanecikler birbirine çarparak ısıyı yayar (örnek: metal kaşık ısınır).
- Taşınım: Sıvı ve gazlarda sıcak tanecikler yükselir, soğuklar aşağı iner.
- Işınım: Temasa gerek kalmadan ısı yayılır (örnek: Güneş’in Dünya’yı ısıtması).
Taneciklerin rolü: Isı yayılımı, maddenin taneciklerinin titreşmesi, çarpışması veya yer değiştirmesi ile gerçekleşir. Yani tanecikler ısının taşınmasında ana etkendir.
5. Etkinlik Isı Aktarım Yolları
1. SORU: Isı aktarımıyla ilgili günlük hayat soruları
a) Yemek pişirirken yemeği metal kaşıkla karıştıran birinin elinin yanmasının sebebi nedir?
Cevap: Metal kaşık iyi bir ısı iletkenidir. Isı, kaşığın sıcak ucundan ele doğru iletim yoluyla geçerek yanmaya sebep olur.
b) Havası boşaltılmış bir odada çalışan rezistanslı elektrikli ısıtıcı odayı ısıtabilir mi?
Cevap: Evet, ısıtabilir. Çünkü ısı ışınım yoluyla, yani elektromanyetik dalgalarla yayılır. Maddesel ortama ihtiyaç duymaz.
c) Havası boşaltılmış bir odada çalışan kalorifer peteği odayı ısıtabilir mi?
Cevap: Genel olarak ısıtamaz çünkü taşınım ve iletim gerçekleşmez. Ancak az miktarda ışınımla ısı yayılabilir.
ç) İçinde soba yanan bir odanın tavanı ile tabanının sıcaklıklarının farklı olmasının sebebi nedir?
Cevap: Isınan hava molekülleri yükselir, bu nedenle tavan daha sıcak olur. Soğuk hava ise dibe çöker.
d) Dışarının soğuk, içerinin sıcak olduğu bir günde pencere açıldığında sıcak-soğuk hava giriş-çıkışı nasıl olur?
Cevap: İçerideki sıcak hava dışarı çıkar, dışarıdaki soğuk hava içeri girer. Bu ısı farkından kaynaklanır.
2. SORU: Isı aktarım yolları tablosu
2. Tabloda verilen olaylardaki ısı aktarım yollarını tartışınız. Her bir olayda gerçekleşen ısı aktarımının niteliklerini belirleyerek aşağıdaki tabloyu doldurunuz. Isı aktarımının tablodakilerden farklı bir niteliği olduğunu düşünüyorsanız “Alternatif Fikirler” sütununa bu niteliği ekleyebilirsiniz.
| Isı Aktarımının Gerçekleştiği Olay | Temas Gerektirir | Temas Gerektirmez | Maddesel Ortam Gereklidir | Maddesel Ortama İhtiyaç Yoktur |
|---|---|---|---|---|
| Metal kaşıkla yemeği karıştırırken elin yanması | ✅ | ✅ | ||
| Kalorifer peteğinin odayı ısıtması | ✅ | ✅ | ||
| Güneş’in Dünya’yı ısıtması | ✅ | ✅ | ||
| Kamp ateşinin çevresindeki kişileri ısıtması | ✅ | ✅ | ✅ | |
| Yanan ocak üstündeki suyun ısınması | ✅ | ✅ | ||
| Soğuk fincana konan kahvenin soğuması | ✅ | ✅ | ||
| Islak mendilin vücut sıcaklığını düşürmesi | ✅ | ✅ |
3. Soru: Olayları Isı Aktarım Yollarına Göre Gruplandırma
İstenilen: Yukarıdaki tabloda yer alan olayları benzer özelliklerine göre üç gruba ayırarak tabloya yerleştiriniz. Bu gruplar:
- İletim
- Taşınım
- Işınım olacak.
Isının İletim Yoluyla Yayılması
- Yemeği metal kaşıkla karıştıran birinin elinin yanması
- Yanan ocak üstündeki soğuk suyun zamanla ısınması
- Soğuk fincana konan kahvenin bir süre sonra soğuması
Isının Taşınım Yoluyla Yayılması
- Kalorifer peteğinin odayı ısıtması
- Kamp ateşinin etrafında bulunan kişileri ısıtması
- Alna konan ıslak mendilin vücut sıcaklığını düşürmesi
Isının Işınım Yoluyla Yayılması
-
Güneş’in Dünya’yı ısıtması
Değerlendirme Soruları
1. Maddelerin hangi hâllerinde, hangi iletim yolunun etkin olacağını yazınız.
- Katılarda: İletim yoluyla ısı yayılır.
- Sıvı ve gazlarda: Taşınım etkilidir.
- Boşlukta veya ortam olmadan: Işınım olur, maddesel ortama gerek yoktur.
2. Etkinlikte verilenlerin dışında ısının aktarım yollarına günlük hayattan örnekler veriniz.
- İletim: Ütüye dokunan elin yanması
- Taşınım: Sobalı odada sıcak havanın tavana çıkması
- Işınım: Güneş ışığına maruz kalan camın ısınması