10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 133-134-135-136-137-138-139 Cevapları Beşgen Yayıncılık

3. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 133

A) Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri “Bâkî, nefes, Geçiş Dönemi, Atabetü’l-Hakâyık, Kaşgarlı Mahmut, anonim, Destan Dönemi, koşuk, Divân-ı Hikmet, varsağı” ifadelerinden uygun olanıyla tamamlayınız.

1. Kaşgarlı Mahmut tarafından XI. yüzyılda yazılan Divânu Lugati’t-Türk, Türkçenin ilk sözlüğüdür.
2. İslamiyet’in kabulünden önceki Türk edebiyatına Destan Dönemi de denilmektedir.
3. Sagu, koşuk, destan ve sav, İslamiyet’in kabulünden önceki Türk edebiyatının anonim ürünleridir.
4. Koşuk söyleyiş biçimi ve yapı yönünden halk edebiyatındaki koşmaya, içerik açısından da divan edebiyatındaki gazele benzer.
5. X. yüzyıl ile XIII. yüzyıl arasını kapsayan Türk edebiyatı dönemine Geçiş Dönemi adı verilir.
6. “Hakikatlerin eşiği” anlamına gelen Atabetü’l-Hakâyık Edip Ahmet Yüknekî tarafından yazılmıştır.
7. Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiir olan nefes özel bir makamla okunur.
8. XVI. yüzyıl divan edebiyatı şairi Bâkî Sultanü’ş-Şuara (Şairler Sultanı) lakabıyla anılır.

B) Aşağıda numara ve harflerle verilenleri doğru biçimde eşleştiriniz. Harfleri numaraların karşısındaki kutucuklara yazınız.

• Beng ü Bâde - f. Fuzûlî
• Budalanâme - b. Kaygusuz Abdal
• Kutadgu Bilig - e. Yusuf Has Hâcip
• Divân-ı Hikmet - d. Hoca Ahmet Yesevî
• Risaletü’n-Nushiyye - a. Yunus Emre
• Şehnâme - c. Firdevsî

C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.

1. (Y) Yunus Emre’nin asıl adı Alaattin Gaybi’dir.
2. (Y) Mâni, âşık tarzı halk edebiyatının en küçük nazım biçimidir.
3. (D) Türkülerin çoğu, halkın sözlü geleneğinde doğup gelişir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 134

4. (D) Koşma, 6+5 veya 4+4+3 duraklı ya da duraksız 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
5. (Y) Kaside, halk şiirinde din ve devlet büyüklerini övmek için yazılan bir nazım biçimidir.
6. (D) Hikemî gazel, düşünceye dayalı konuları ele alan gazeldir.
7. (Y) Divan edebiyatı şairi olan Nef’î’nin Sihâm-ı Kaza (Kaza Okları) adlı eseri bir methiyedir.
8. (Y) Şarkı beyitlerle kurulan bir nazım biçimidir.

Ç. Aşağıdaki soruların cevaplarını defterinize yazınız.

1. Geçiş Dönemi eserlerinin adlarını yazınız.

• Kutadgu Bilig
• Divânu Lugati’t-Türk
• Atabetü’l-Hakayık
• Divân-ı Hikmet

2. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemi hakkında bilgilerimizin kaynakları nelerdir?

• Orhun Yazıtları
• Destanlar (Alp Er Tunga Destanı, Oğuz Kağan Destanı vb.)
• Çin, Arap ve Bizans kaynakları
• Göktürk ve Uygur metinleri

3. Anonim halk edebiyatı nazım biçimleri nelerdir?

• Mani
• Türkü
• Ninni
• Ağıt

4. Türklerin divan şiirine kazandırdıkları nazım biçimleri hangileridir?

• Şarkı
• Tuyuğ

5. Koşma ile ilahi arasındaki ortak yönler nelerdir?

• İkisi de hece ölçüsüyle yazılır.
• Dörtlükler hâlinde düzenlenir.
• Halk edebiyatı ürünleridir.
• Duygusal ve ahenkli bir söyleyişe sahiptirler.

6. Türk edebiyatında dinî konulara değinen şairlerimizden hatırladıklarınız hangileridir?

• Yunus Emre
• Hoca Ahmet Yesevî
• Mevlânâ
• Niyazî Mısrî
• Süleyman Çelebi

7. Şarkı ile türkünün benzer yönleri nelerdir?

• Her ikisi de bestelenerek söylenir.
• Dörtlüklerden oluşur.
• Halk arasında yaygın şekilde kullanılmıştır.
• Aşk, doğa ve günlük yaşam konularını işler.

8. Divânu Lugati’t-Türk’ü kültür hazinemiz açısından değerlendiriniz.

• Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabıdır.
• Türk dilinin zenginliğini ve güzelliğini ortaya koyar.
• Dönemin kültür ve yaşam tarzı hakkında bilgiler içerir.
• Türkçenin Arapça karşısında önemini vurgulayan bir eserdir.

D) Aşağıda özellikleri verilen nazım biçimlerinin adlarını ilgili alana yazınız.

Soru: 1) Âşık edebiyatı nazım biçimlerindendir. Dörtlüklerle yazılır. Dörtlük sayısında bir sınırlama yoktur. Deprem, göç, sel gibi konular ele alınır. 11 ’li hece ölçüsüyle yazılır.

Cevap: Destan

Soru: 2) Beyitlerle kurulan divan edebiyatı nazım biçimidir. Kafiye düzeni gazelle aynıdır. Bir uzun, bir kısa dizeden oluşur. Kısa dizelere ziyade denir. Aruzun özel bir kalıbıyla yazılır.

Cevap: Müstezat

Soru: 3) Divan edebiyatı nazım biçimidir. İki beyitten oluşur. Beyitler “xa-xa” şeklinde kafiyelenir. Düşünceye dayalı konularda yazılır.

Cevap: Kıt’a

Soru: 4) Âşık edebiyatı nazım biçimidir. 8’li hece ölçüsüyle ve dörtlüklerle söylenir. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Sevgi, doğa, güzellik gibi konuların ele alındığı bir nazım biçimidir. Özel bir ezgiyle söylenir.

Cevap: Semai

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 135

Soru: 5) Âşık edebiyatı nazım biçimidir. 8’li hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenir. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Kendine özgü bir ezgiye sahiptir. Şiirde “bre, hey, behey” gibi ünlemlere sıklıkla yer verilir.

Cevap: Varsağı

Soru: 6) Aşağıdaki mânilerin çeşitlerini harflerin karşısındaki alana yazınız.
a. Kesik mani b. Artık mani c. Düz mani

Soru: 7) Koşmalardan alınan aşağıdaki dörtlüklerin hangi nazım türüne örnek olabileceğini ilgili alana yazınız.

a. Taşlama b. Güzelleme c. Koçaklama ç. Ağıt

E) Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruların doğru seçeneklerini işaretleyiniz.

Soru: 8) Murabba, Rubai, Terciibent, Terkibbent, Tuyuğ. Bu terimlerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Türklere aittir.
B) Bentlerle kurulurlar.
C) Nazım biçimleridir.
D) Divan şiirine aitlerdir.
E) Aruz ölçüsüyle yazılırlar.
Cevap: A

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 136

Soru: 2) İslamiyet’in etkisiyle yazılan ilk Türkçe eserdir. XI. yüzyılda yazılmış bu eserin adı “mutluluk veren bilgi” anlamına gelir. Eser, insana hem bu dünyada hem de ahirette mutlu olmanın yollarını göstermek için yazılmıştır. Eserde birey, toplum ve devlet hayatının nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. 73 dörtlük ve 6645 beyitten oluşan bu kitap, Türk edebiyatında mesnevi nazım biçiminin ve aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk eserdir. Alegorik (sembolik) niteliğe sahip eserde dört kavram sembolleştirilmiştir. Bu parçada sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Atabetü’l-Hakâyık B) Divârı-ı Hikmet
C) Divânu Lugati’t-Türk D) Kutadgu Bilig
E) Risaletün-Nushiyye
Cevap: D

Soru: 3) Divânu Lugati’t-Türk XIII. yüzyılda yazılmıştır. Eserin adı “Türk dillerinin sözlüğü (kitabı)” anlamına gelir. Türkçe-Arapça bir sözlük olan bu kitap, Türklere Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin dil varlığını ortaya koymak amacıyla yazılmıştır. Eserde 12.500 kadar Türkçe kelimenin Arapça karşılıkları verilmiş, Türk illeriyle Türk boylarının dilleri tanıtılmıştır. Eser, halk dilinden ve edebiyatından alınan kelime, deyim, atasözü ve şiir örneklerini içermektedir. Eser, İslam sonrası kültürün dili ve edebiyatı, tarihi, coğrafyası, folkloru ve sosyolojisi hakkında bilgiler içermektedir. Bu parçada numaralanmış unsurların hangisinde verilen bilgi doğrudur?

A) I B) II C) III D) IV E) V
Cevap: D

Soru: 4) XII. yüzyılda yazılan bu eserde Türk-İslam değerleri çerçevesinde insanları eğitmek amaçlanmıştır. Eser; Allah’a, Hz. Muhammed’e, dört halifeye ve eserin sunulduğu kişiye övgü ile başlar. Kitapta 102 dörtlük, 40 beyit vardır. Beyitlerde aruz ölçüsü, dörtlüklerde hece ölçüsü kullanılmıştır. Türk dili ve edebiyatı, tarihi araştırmaları için kaynak niteliğindeki bu eser Hakaniye Türkçesiyle ve sade bir dille yazılmıştır. On dört bölüm hâlinde düzenlenen eserde yazar, düşüncelerini hadis ve ayetlerle desteklemiştir. Eser didaktik bir özelliğe sahiptir. Bir değerler kitabı olan eserde yumuşak huyluluk, zamanın bozukluğu, ilim öğrenmenin ve ilmin faydaları, cehaletin zararları, dünyanın fâniliği ve vefasızlığı, cömertlik, kanaat ve alçak gönüllülüğün övgüsü, cimrilik ve hırsın kötülüğü gibi ayrıntılar işlenmiştir. Bu parçada sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Atabetü’l-Hakâyık B) Dil-guşâ
C) Divânu Lugati’t-Türk
D) Kutadgu Bilig E) Şikâyetnâme
Cevap: A

Soru: 5) Köroğlu’na ait bu dörtlüklerdeki numaralanmış dizelerin hangi ikisinde belirtisiz isim tamlaması vardır?

I. Benden selam olsun Bolu Beyi’ne
II. Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
III. Ok gıcırtısından kalkan sesinden
IV. Dağlar seda verip seslenmelidir
V. Düşman geldi bölük bölük dizildi
VI. Alnımıza kara yazı yazıldı
VII. Tüfenk icad oldu mertlik bozuldu
VIII. Eğri kılıç kında paslanmalıdır

A) I ve III B) II ve VII C) III ve VIII D) IV ve V E) V ve VI
Cevap: A

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 137

Soru: 6) (I) Mâni söylenen toplantılarda yöreye, yerleşim yerine, toplantıyı düzenleyen evin ekonomik durumuna, mevsimine göre çeşitli ikramlarda bulunulur. (II) Bunları şöylece sıralayabiliriz: çerez, leblebi, kuru üzüm, pekmez, şerbet, tatlı, süt, meyve, helva, ayran, börek, pide, lokum, çay, kahve vb… (III) Evlenme töreni toplantılarında ikramlar yemeğe dönüşür; yüksük çorbası, et yahnisi, haşlama türü yemekler, etli patates gibi yemekler ikram edilir. (IV) Kızların kendi aralarındaki toplantılarında ise kurutulmuş karpuz çekirdeği, kaynamış mısır, pestil, çerez yenir. (V) Kızlar, aralarında mâni atışması da yaparlar, yarışmada üstün gelen kıza çeşitli hediyeler verilir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V
Cevap: B

Soru: 7) Hoca Ahmet Yesevî’nin “hikmef’lerini içeren eser, Türk edebiyatında dinî-tasavvufi geleneğin önemli bir ürünüdür. Türklere İslamiyet’i sevdirmek ve yol göstermek amacıyla XII. yüzyılda Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Eserin adı “bilgece söz” anlamına gelir. Allah ve peygamber sevgisinin işlendiği eser beyit ve dörtlüklerle, aruz ve hece ölçüsüyle yazılmıştır. Aşağıdaki dizelerden hangisi bu parçada hakkında bilgi verilen eserden alınmıştır?

A) Açıldı dil-berin ruhsârı gibi lâleler güller
Yakıştı zülf-i hûban veş zemîne saçlı sünbüller
Nevâ-sâz olmada bin şevk ile âşüfte bülbüller
Çerâgan vakti geldi lâlezârın dîdesi rûşen

B) Garib, fakir, yetimlerni
Resûl sordı Uşal tüni mi’râc çıkıp dîdâr kördi
Kaytıp tüşüp fakir halin sordı
Gariblerni izin izlep tüştüm mena

C) Dağlar ile taşlar ile
Çağırayım Mevlâm seni
Seherlerde kuşlar ile
Çağırayım Mevlâm seni

D) Ali gitti Hakka yetti
Zülfekârı derya yuttu
Sa’d-ı Vakkas bir ok attı
O da yine ağaçtandır

E) Kumaş olsam arşın arşın yırtılsam
Köle olsam çarşılarda satılsam
Vadem yetmedi ki ölem kurtulsam
Felek beni nazlı yardan ayırdı
Cevap: B

Soru: 8) Karacaoğlan’a ait bu şiirle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Altın kafes idi benim durağım
Dost elinden yaralandı yüreğim
Evvel yakın idim, şimdi ırağım
Felek beni nazlı yârdan ayırdı

A) Ek biçiminde redif kullanılmıştır.
B) Yarım kafiye kullanılmıştır.
C) Bir koşmanın tapşırma dörtlüğüdür.
D) Üçüncü dizede tezat sanatı vardır.

Cevap: C

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 138

Soru: 9)
Süzme çeşmin, gelmesün müjgân müjgân üstüne
Urma zahm-i sîneme, peykân peykân üstüne
Rîze-i elmâs eker, her açtığı zahme o şûh
Lütfü vâr olsun, eder ihsân ihsân üstüne
Dîlde gâm var şimdilik, lûtfeyle, gelme ey sürür
Olamaz bir hânede mihmân mihmân üstüne
Yârdan mehcûr iken düştük diyâr-ı gurbete
Dehr, gösterdi yine, hicrân hicrân üstüne
Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler
hakkına Eylemişler Râsih’e, bühtân bühtân üstüne
Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Nazım biçimi gazeldir.
B) İlk beytine matla denir.
C) Son beytine makta denir.
D) Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
E) Yarım ve tam kafiyeler kullanılmıştır.
Cevap: E

Soru: 10) Kul Mustafa’ya ait bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
Eğerleyin kır atımın ikisin
Fethedeyim düşmanların hepisin
Sabah namazında Bağdat kapısın
Allah Allah deyip açtı Genç Osman

A) Koçaklama nazım türünde yazılmış bir şiirden alınmıştır.
B) “Fethedeyim” kelime grubu ayrı yazılmalıdır.
C) Hece ölçüsü kullanılmıştır.
D) Birden fazla belirtisiz isim tamlaması vardır.
E) Düz kafiye dizilişine sahiptir.
Cevap: B

Soru: 11) Bazı beyitleri karışık verilen bu gazelinin son beyti aşağıdakilerden hangisidir?
I. Açıl bâğun gül ü nesrîni ol ruhsârı görsünler
Salın serv ü sanevber şîve-i reftârı görsünler
II. Kapunda hâsıl itdi bu devâsuz derdi hep gönlüm
Ne derde mübtelâ oldı dil-i bîmârı görsünler
III. Güzeller mihribân olmaz dimek yanlışdur iy
Bâkî Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler
IV. Açıldı dâğlar senemde çâk itdüm girîbânum
Mahabbet gülşeninde açılan gülnârı görsünler
V. Ten-i zârumda pehlûm üstühânı sayılur bir bir
Beni seyr itmeyen ahbâb mûsîkarı görsünler

A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap: C

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Beşgen Yayınları Sayfa 139

Soru: F) Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

Sağdan Sola:

3. Terkibibentte her bendin sonunda değişen beyit. (VASITA BEYİTİ)
7. Divan şiirinde eleştiri içerikli şiir türü. (HİCVİYE)
9. Türküde tekrarlanan bölüm. (KAVUŞTAK)
14. Firdevsî’nin Şehname’de Efrasiyap olarak sözünü ettiği Türk kahraman. (ALPERTUNGA)
16. Bütün beyitleri aynı konudan söz eden gazel. (YEKAHENKGAZEL)
17. Fuzulî’nin, redifine göre adlandırılan bir kasidesi. (SU KASİDESİ)
18. Kasidede şiirin sunulduğu kişinin ovulduğu bolum. (METHİYE)
19. Kutadgu Bilig’de vezirin adı. (AYTOLDI)
20. Hoca Ahmet Yesevî’nin şiirlerine verilen ad. (HİKMET)

Yukarıdan Aşağı:

1. Bir gazelin en güzel beytine verilen ad. (BEYTÜLGAZEL)
2. Bayramdan söz eden kaside. (IYDİYE)
4. Hoca Ahmet Yesevî’nin lakabı. (PİR-İ TÜRKİSTAN)
5. Düşünce konulu gazel. (HİKEMİ GAZEL)
6. Anadolu’da bir türkü çeşidi. (KAYABAŞI)
8. Kaygusuz Abdal’ın bir kitabı. (BUDALANAME)
10. Divan şiirinde sevgilinin gamzesi için kullanılan bir mazmun. (TEMREN)
11. Nedim’in de içinde bulunduğu edebî yönelim. (MAHALLİLEŞME)
12. Bütün beyitleri aynı güzellikte söylenen gazel. (YEKAVAZ GAZEL)
13. Tasavvufta bir terim. (VAHDETİ VÜCUT)
15. Divan şiirinde Allah’ın varlığını, birliğini anlatan şiir türü. (TEVHİT)