10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 43 Cevapları

Söz Varlığımız

1. Soru - Metindeki kelimelerin anlamları ve yerine kullanılabilecek öneriler:

• Katar katar: Sıra sıra, topluca. (Yerine: art arda, sıra sıra)
• Eğrim eğrim: Döner gibi, kıvrıla kıvrıla. (Yerine: dönerek, kıvrım kıvrım)
• Nâme: Mektup. (Yerine: haber, yazı)
• Mevlâ: Allah, Tanrı. (Yerine: Yaradan, Yüce Allah)
• Cümle: Hep, bütün. (Yerine: tümü, herkes)
• Onarmak: Düzeltmek, iyileştirmek. (Yerine: tamir etmek, toparlamak)
• Asıl: Temel, öz, gerçek. (Yerine: köken, esas)

2. Soru - Altı çizili kelimelerin farklı anlamlarda kullanıldığı örnek cümleler:

Böyle kalmaz elbet sonu hoş olur.
➡️ Param kalmazsa tatil yapamam.

İnme turnam inme sen bu pınara.
➡️ Dede dün gece inme geçirdi.

Katar katar olmuş gelir, turnalar.
➡️ Bu işten yüksek bir gelir elde etti.

Kanadın altına nâme sarayım.
➡️ Osmanlı padişahları Topkapı Sarayı’nda yaşamışlardır.

Avcu tuzak kurmuş, var yolun ara.
➡️ Kitap kayboldu, her yerde ara dediler.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 44 Cevapları (MEB Yayınları)

Sıra Sizde

1) Türküler sözlü geleneğin hangi yönlerini yansıtır?

Cevap: Türküler anonimdir, halkın ortak kültür mirasıdır. Sözlü gelenek içinde ağızdan ağıza aktarılır, zamanla değişikliklere uğrayarak farklı bölgelerde farklı biçimlerde söylenir.

2) Türkülerin kuşaktan kuşağa aktarılmasının sebepleri nelerdir?

Cevap: Türküler, toplumun sevinç, hüzün, aşk, kahramanlık ve acılarını dile getiren güçlü birer ifade aracıdır. İnsanların duygularına tercüman olduğu için unutulmaz, kuşaktan kuşağa aktarılır. Böylece hem bireysel hem de toplumsal hafızayı canlı tutar.

3) Türkülerin yayılma yolları zaman içinde nasıl değişmiştir?

Cevap: Geçmişte türküler daha çok kervanlarla, âşıkların diyar diyar dolaşmasıyla, göçler ve savaşlar aracılığıyla yayılırdı. Günümüzde ise radyo, televizyon, kaset, internet ve sosyal medya sayesinde çok daha hızlı ve geniş kitlelere ulaşmaktadır.

Özet: Türküler hem bireysel hem toplumsal hafızanın en güçlü aktarım araçlarındandır. Geçmişte ağızdan ağıza yayılan türküler, bugün modern iletişim araçları sayesinde sınırları aşan evrensel bir kültür değerine dönüşmüştür.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 45 Cevapları (MEB Yayınları)

Sıra Sizde

Soru: Turnalar türküsünün tabloda verilen ahenk özelliklerini belirleyerek ilgili kavramların karşısına yazınız.

• Nazım birimi: Kavuştaklı bent
• Ölçü: 11’li hece ölçüsü
• Asonans: “i” ve “a” ünlü sesleriyle sağlanmıştır.
• Aliterasyon: “k” ve “t” ünsüz sesleriyle sağlanmıştır.

Kafiye:

• 1. bentte “-al” sesleri → zengin kafiye
• 2. bentte “-ara” sesleri → zengin kafiye
• 3. bentte “-olur” kelimesi redif, “-aş” sesleri tam kafiye
• 4bentte “-ar” sesleri → tam kafiye

Redif: “-ayım” ve “-olur” ekleri

Kelime ve dize tekrarları: “İnme turnam inme” ve “Katar katar olmuş gelir turnalar / Eğrim eğrim ne hoş gelir turnalar” dizeleri tekrar edilerek şiirde ahenk sağlanmıştır.

Dilimizin İncelikleri

Soru: Turnalar türküsünün konusundan yola çıkarak türkünün içeriğine uygun kısa bir hikâye yazınız. Hikâyenin başkahramanını ve turnaları betimleyiniz. Betimleme yaparken hangi sözcük türünü sıklıkla kullandığınızı gerekçesiyle açıklayınız.

Cevap – Hikâye:

Ahmet, yıllar önce sevdiğinden ayrı düşmüş genç bir delikanlıydı. Her akşam gökyüzüne bakar, köyün üzerinden geçen turnaları izlerdi. Kanatları beyaz, uçuşları zarifti. Fakat bazılarının yorgun ve yaralı halleri ona kendi yalnızlığını hatırlatırdı. Bir gün turnalara seslenerek, “Sevdiğime haber götürün, hasretimi söyleyin” dedi. O anda turnalar sanki Ahmet’in isteğini anlamış gibi eğrim eğrim dönerek uzaklaştı.

Betimleme: Turnaları anlatırken sıfatları (beyaz, zarif, yaralı, yorgun) sık kullandım. Çünkü sıfatlar, varlıkların niteliklerini somutlaştırarak okuyucunun gözünde daha canlı bir sahne oluşturur.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 46 Cevapları – MEB Yayınları

Karşılaştırma Çalışması

Soru 1: Turnalar türküsüyle Atem Tutam Men Seni adlı ninniyi tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.

➡ Karşılaştırmayı yaparken her iki şiirin de konu, ileti, gelenek ve ahenk unsurlarını tek tek inceledim.

Soru 2: Türkü ve ninni metinlerinin yapı unsurlarına yönelik çıkarımlarınızdan hareketle bu unsurların içeriğe katkısı hakkında düşüncelerinizi yazınız.

Cevap: Türkü ve ninnilerdeki ölçü, kafiye, tekrar ve ezgi içeriğin duygusal etkisini güçlendirir. Bu özellikler sayesinde metinler hem kolay hatırlanır hem de söyleyen ile dinleyen arasında kuvvetli bir bağ kurulur.

Soru 3: Turnalar türküsünün ve Atem Tutam Men Seni adlı ninninin içeriğini nasıl bir görselle yansıtmak isterdiniz?

• Turnalar türküsü için gökyüzünde katar katar süzülen turnaları ve onları hüzünle izleyen bir gencin çizimini tercih ederdim. Çünkü türkü, özlem ve hasreti anlatıyor.

• Atem Tutam Men Seni ninnisi için ise bebeğini kucağında sallayarak uyutan bir anne görseli uygun olurdu. Çünkü ninni, anne sevgisini ve şefkatini öne çıkarıyor.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 47 Cevapları (MEB Yayınları)

Birlikte Öğrenelim – Etkinlik Cevapları

1. Öğretmeninizin rehberliğinde gruplara ayrılınız.
✔ Gruplara ayrıldık.

2. Her grup için bir sözcü belirleyiniz.
✔ Her grup için bir sözcü seçildi.

3. Aşağıdaki ifade ve yönergelerden faydalanarak grup çalışmasını yapınız.
✔ Verilen kavramlardan yararlanarak tartışma ve değerlendirme yaptık.

Turnalar Türküsünün Dil ve Anlatım Özellikleri

• İkilemeler: “katar katar”, “eğrim eğrim” ifadeleriyle ahenk sağlanmıştır.
• Tekrarlar: “Turnalar, turnalar” nakaratı türkünün en önemli ahenk unsurlarındandır.
• Seslenme ifadeleri: “İnme turnam inme” şeklindeki doğrudan hitaplar duyguyu artırır.
• Benzetme: Turnalar, sevgiliye haber götüren elçilere benzetilmiştir.
• İçtenlik: Halkın hasret ve özlemi samimi bir dille aktarılmıştır.
• Çağrışım: Turnalar, umudu, sevgiliyi ve haberleşmeyi çağrıştırır.
• Yalın anlatım: Ağır sanatlı söyleyiş yerine halkın kolay anlayacağı sade bir dil tercih edilmiştir.
• Edebî anlatım ve imge: Turnalar, sevda ve gurbet duygularını sembolleştiren imgeler olarak kullanılmıştır.

Değerlendirme Soruları

4. Belirlemelerinizi yaparken gerekçelerinizi tartışınız.
✔ Tekrarlar ahenk oluşturur, seslenmeler duyguyu güçlendirir, ikilemeler yoğunluğu artırır.

5. Türkünün ait olduğu edebî geleneğin metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilişkisi nedir?
✔ Halk edebiyatına ait olan türkü, sade ve ezgili diliyle bu geleneğin özelliklerini yansıtır.

6. Dil ve anlatım özelliklerinin söyleyicinin üslubunu oluşturmadaki rolü nedir?
✔ Söyleyiş tarzını samimi ve içten kılar; duyguların doğrudan aktarılmasını sağlar.

7. Söyleyicinin böyle bir üslup tercih etmesinin sebepleri neler olabilir?
✔ Halkın kolay anlaması, duyguyu paylaşması ve türkünün akılda kalması için sade üslup seçilmiştir.

8. Söyleyicinin üslubunun içerikle uyumu hakkındaki görüşleriniz nelerdir?
✔ Üslup ve içerik tamamen uyumludur; hasret, özlem ve umut duyguları yalın dil ve tekrarlarla pekiştirilmiştir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 48 Cevapları (MEB Yayınları)

Turnalar Türküsü İncelemesi – Grup Çalışması Cevapları

I. Grup – İçerik

Söyleniş amacı: Türküde, turnalar aracılığıyla sevgiliye duyulan hasret, gurbet acısı ve kavuşma özlemi dile getirilmiştir.

Belirgin duygu: Özlem ve hüzün, türkünün en baskın duygularıdır.

Duyguyu aktaran sözcükler: “Yaralı, haber, nâme, hoş olur” kelimeleri türküdeki duygusal yoğunluğu ifade eder.

II. Grup – Şekil

Şekil özellikleri: Türkü, 11’li hece ölçüsüyle yazılmış dörtlüklerden oluşur. Bent ve kavuştak (nakarat) bölümleri vardır.

Halk şiiri geleneğiyle bağı: Anonim oluşu, hece ölçüsüne dayanması, nakarat ve tekrar kullanımı halk şiiri geleneğinin özelliklerindendir.

Katkıları: Türküdeki bu şekil özellikleri ezgiyi güçlendirir, kolay ezberlenmesini sağlar ve sözlü aktarımı destekler.

III. Grup – Dil ve Üslup

Dil ve üslup seçimi: Halkın konuşma diline yakın, yalın ve anlaşılır bir üslup kullanılmıştır. Doğa unsurları ve içten bir söyleyiş ön plandadır.

Farklı yazılsaydı nasıl olurdu? Daha modern ifadeler, güncel benzetmeler eklenerek dil çeşitlendirilebilirdi.

Okuyucu ile bağ: Samimi ve sade anlatım, dinleyicinin duyguyu doğrudan hissetmesini sağlamış; böylece güçlü bir bağ kurulmuştur.

IV. Grup – Ahenk

Akılda kalıcılık: Türkü, tekrarlar, redifler ve uyaklarla kolay ezberlenir ve nesilden nesile aktarılır.

Kullanılabilecek başka ahenk unsurları: Aliterasyon (aynı seslerin yinelenmesi) daha yoğun kullanılabilir.

Yeniden yazım örneği:
“Turnalar uçun sıra sıra,
Haber götürün diyarlara,
Hasret bitsin gönüllerde,
Umut doğsun baharlara.”