9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Sayfa 108-109-110-112-113-114-115-116 Cevapları Meb Yayınları

Hareketin Temel Kavramları

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 108

16. Alıştırma

Soru 1: Bir hareketlinin hareketi sırasında yer değiştirme büyüklüğü ve aldığı yol eşit olduğuna göre yörüngesi, hız büyüklüğü ve sürati arasındaki ilişkiyi yazınız.

Cevap:
Hareketlinin yer değiştirme büyüklüğü ve aldığı yol eşitse, hareket doğrusal bir yörünge üzerinde gerçekleşmiştir. Bu durumda, hareketlinin hız büyüklüğü ile sürati birbirine eşit olur. Çünkü doğrusal hareketlerde alınan yol ile yer değiştirme aynı doğrultuda ve eşit büyüklüktedir.

17. Alıştırma

Soru 2: Bir cismin hız büyüklüğü ile süratinin aynı olduğu durumlara günlük hayattan örnek veriniz.

• Doğrusal yolda hareket eden araç: Düz bir yolda sabit hızla ilerleyen bir araçta hız büyüklüğü ve sürat eşittir. Örneğin, saatte 60 km hızla düz bir yolda seyahat eden bir araba.
• Yağmur damlası: Aşağı yönde sabit hızla düşen bir yağmur damlasının hız büyüklüğü ile sürati eşittir.
• Doğrusal rota üzerinde seyreden gemi: Sabit hızla düz bir rota üzerinde hareket eden bir geminin hız büyüklüğü ile sürati aynıdır.

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 109

Soru: Damla, 7’de 35 m’yi aynı tempoda koşmuştur.
Bu ifadeye göre aşağıda verilen niceliklerden hangileri kesinlikle bulunur? Gerekçeleriyle açıklayınız.

Damla’nın katettiği toplam mesafe 35 m olduğundan, alınan yol kesinlikle bulunabilir. Hareketin 7 s sürdüğü bilgisi verildiği için, alınan yol ve geçen süre kullanılarak ortalama sürat de hesaplanabilir. Damla’nın "aynı tempoda" koştuğu belirtilmiş olduğundan, süratinin sabit olduğu ifade edilir. Bu nedenle, sabit süratli hareketlerde anlık sürat ile ortalama sürat eşit olur ve anlık sürat de hesaplanabilir.

Sonuç olarak:

Kesinlikle bulunabilen nicelikler:

1. Alınan yol
2. Ortalama sürat
3. Anlık sürat

Gerekçe:

• Alınan yol: Toplamda 35 m koştuğu verilmiştir.
• Ortalama sürat: Ortalama Sürat = Alınan Yol / Geçen Süre​, yani 35 m / 7 s = 5 m/s.
• Anlık sürat: Sürat sabit olduğu için, anlık sürat ve ortalama sürat birbirine eşittir ve 5 m/s’dir.

Diğer nicelikler (örneğin, yer değiştirme ve ortalama hız) hakkında bilgi verilmediği için hesaplanamaz.

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 110

19. Alıştırma

Yandaki şekilde eşit bölmelendirilmiş düzlemdeki A noktasından geçen araç sabit hızlı olarak B noktasına 10 s’de, B noktasından C noktasına 20 s’de ulaşmıştır.
Şekildeki doğrusal yolu izlediğine göre aracın

Soru 1: A ve B noktaları arasındaki ortalama hızın büyüklüğü kaç m/s’dir?

Cevap:
Alınan yol: 240 m
Geçen süre: 10 s
Ortalama hız = Alınan yol / Geçen süre
Ortalama hız = 240 / 10 = 24 m/s

Soru 2: B ve C noktaları arasındaki ortalama hızın büyüklüğü kaç m/s’dir?

Cevap:
Alınan yol: 240 m
Geçen süre: 20 s
Ortalama hız = Alınan yol / Geçen süre
Ortalama hız = 240 / 20 = 12 m/s

Soru 3: A ve C noktaları arasındaki ortalama hızın büyüklüğü kaç m/s’dir?

Cevap:
Toplam alınan yol: 480 m
Toplam geçen süre: 30 s
Ortalama hız = Alınan yol / Geçen süre
Ortalama hız = 480 / 30 = 16 m/s

20. Alıştırma

Doğrusal bir yol üzerinde durgun hâlden harekete başlayan bir araç, 3 s boyunca hızının büyüklüğünü artırarak 12 m/s’ye çıkarıyor. Ardından 4 s boyunca düzgün yavaşlayarak duruyor.
Buna göre aracın

Soru 4: Hızlanırken ivmenin büyüklüğü kaç m/s²’dir?

Cevap:
Hız değişimi: 12 m/s
Geçen süre: 3 s
İvme = Hız değişimi / Geçen süre
İvme = 12 / 3 = 4 m/s²

Soru 5: Yavaşlarken ivmenin büyüklüğü kaç m/s²’dir?

Cevap:
Hız değişimi: 12 m/s
Geçen süre: 4 s
İvme = Hız değişimi / Geçen süre
İvme = 12 / 4 = 3 m/s²

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 112

7. Etkinlik: Hareket Türleri

Amaç: Hareket türlerini sınıflandırabilme.

Süre: 20 dk.

Yönerge: Aşağıda verilen basamakları takip ederek etkinliği gerçekleştiriniz.

1. Soru: Öğretmeninizin rehberliğinde hareket türlerinin niteliklerini belirlemek amacıyla heterojen gruplar oluşturunuz.

Cevap: Heterojen gruplar oluşturulduktan sonra, gruplar çeşitli hareket türlerini belirlemek için günlük hayatta gözlemlenen olaylar üzerinde tartışmalıdır. Her grup, gözlemleri doğrultusunda hareketlerin özelliklerini belirlemeli ve bu özelliklere göre hareketleri sınıflandırmalıdır.

2. Soru: Günlük hayatta karşılaştığınız, film ve belgesellerde gördüğünüz hareket türlerini grubunuzla tartışarak belirleyiniz. Tartışmalar sırasında nezaket kurallarına uyunuz. Tüm grup üyelerinin önerilerini dikkate alınız. Tartışma sonrası grubunuzla karar verdiğiniz hareket türlerini ve bu hareket türlerinin özelliklerini aşağıdaki alana yazınız.

Cevap: Film ve belgesellerde karşılaştığımız bazı hareket türleri:

• Doğrusal hareket: Araba sürme veya trenlerin düz bir ray üzerinde ilerlemesi.
• Dönme hareketi: Rüzgar türbininin pervanelerinin hareketi veya dişli çarkların dönmesi.
• Titreşim hareketi: Metronomun düzenli ileri-geri salınımları.
• Atış hareketi: Bir ok veya topun eğik yörünge üzerindeki hareketi.
  Bu hareket türleri, gözlemlenen nesnenin izlediği yol veya hareket biçimi dikkate alınarak belirlenir.

3. Soru: Aşağıdaki görsellerin altında görsellerde gerçekleşen hareket olaylarıyla ilgili açıklamalar verilmiştir. Görselleri ve görsellerin açıklamalarını hareket türlerinin sınıflandırmasını yapmak amacıyla inceleyiniz.

Cevap: Aşağıdaki görsellere göre hareket türleri ve açıklamaları şunlardır:

a) Düz yolda hareket eden araç:

• Hareket Türü: Doğrusal hareket.
• Açıklama: Araç, düz bir yol boyunca sabit hızla ilerler.

b) Pervanesi dönerken elektrik enerjisi üreten rüzgar türbini:

• Hareket Türü: Dairesel hareket.
• Açıklama: Türbin pervaneleri sabit bir eksen etrafında döner.

c) Sabit bir ritim elde etmek için belli aralıklarla vuruş sesleri çıkaran metronom:

• Hareket Türü: Salınım hareketi.
• Açıklama: Metronomun hareketi ileri-geri düzenli salınımlar şeklindedir.

d) Esnek bir yayın ucuna asılan cismin aşağı-yukarı hareketi:

• Hareket Türü: Basit harmonik hareket.
• Açıklama: Yay üzerindeki cisim, esnekliğe bağlı olarak düzenli titreşim hareketi yapar.

e) Dişli çarkların hareketi:

• Hareket Türü: Dönme hareketi.
• Açıklama: Dişliler, sabit bir eksen etrafında sürekli dönerek hareket eder.

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 113

4. Soru: Görsellerdeki hareketlerin niteliklerini a maddesinde örneklendirildiği gibi sırasıyla yazınız.

• a) Düz bir yolda hareket eden aracın üzerindeki tüm noktalar aynı yönde hareket eder. Aracın tekerlekleri ise sabitlenmiş bir nokta etrafında döner.
• b) Dönen rüzgâr türbini sabit eksen etrafında dönme hareketi yapar.
• c) Metronom titreşim hareketi yapar.
• ç) Ok ilerlerken öteleme hareketi yapar.
• d) Asılan cisim ve yay titreşim hareketi yapar.
• e) Çarklar dönme hareketi yapar.

5. Soru: Niteliklerini belirlediğiniz hareketleri benzer ve farklı yönlerini dikkate alarak sınıflandırınız.

• Doğrusal Hareket: Arabanın düz yolda ilerlemesi.
• Dönme Hareketi: Rüzgar türbininin pervanesinin dönmesi.
• Titreşim Hareketi: Metronomun sabit aralıklarla hareket etmesi.
• Basit Harmonik Hareket: Yayın yukarı ve aşağı hareketi.

6. Soru: Sınıflandırmanızı diğer gruplarla paylaşarak grupların sınıflandırmaları ile ilgili tartışınız.

Cevap: Sınıflandırmamızı diğer gruplarla paylaşarak, farklı bakış açıları ile hareket türlerinin özelliklerini tartışırız. Özellikle hareketin hangi yönlerinin benzerlik ve farklılık gösterdiği üzerinde durarak ortak bir sonuç çıkarmaya çalışırız.

7. Soru: Sınıflandırdığınız hareketleri türlerine göre isimlendiriniz. İsim önerilerinizi, bu ismi önerme gerekçenizi ve etkinlikte verilen örnekler dışında günlük hayatta karşılaştığınız bir örneği aşağıdaki tabloya yazınız. Tablonuzdaki açıklamaları kısa bir metne dönüştürerek bülten panosunda paylaşınız.

• Doğrusal Hareket: Trenlerin raylar üzerinde ilerlemesi.
• Dönme Hareketi: Tavan pervanesinin dönmesi.
• Titreşim Hareketi: Saat sarkacının hareketi.
• Basit Harmonik Hareket: Yayın yukarı ve aşağı hareketi.

8. Soru: Birden fazla hareket türünü aynı anda yapan cisimlere üç örnek veriniz. Örneklerinizi isim önerinizi kullanarak kısaca açıklayınız.

1. Araba (Doğrusal ve Dönme Hareketi): Bir araba, yol boyunca doğrusal hareket ederken tekerlekleri aynı anda dönme hareketi yapar.
2. Rüzgar Türbini (Dönme ve Salınım Hareketi): Rüzgar türbininin pervaneleri dönme hareketi yaparken, güçlü rüzgarlar altında hafif salınım hareketi yapabilir.
3. Yaylı Tren (Titreşim ve Doğrusal Hareket): Tren, raylar üzerinde doğrusal hareket ederken yay sistemleri yukarı-aşağı titreşim hareketi yapar.

9. Soru: Bir cismin yaptığı hareketin özellikleri hareketin temel kavramlarından hangisiyle belirlenebilir?

Cevap: Hareket türlerinin özellikleri referans noktası, yer değiştirme ve alınan yol gibi temel kavramlar kullanılarak belirlenebilir.

Değerlendirme

Soru: Dağ bisikleti kullanan Kemal, ormanlık alanda pedal çevirerek ilerlerken bisikletin amortisörleri sayesinde daha az sallanıyor ve konforlu bir şekilde seyahat ediyor. Kemal, seyahati esnasında titreşim konumunda olan telefonuna gelen bildirimi hissedip duruyor ve bildirimi okuduktan sonra mola yerine doğru hareket ediyor. Kemal’in seyahati boyunca gerçekleşen hareket türlerini yazınız.

• Doğrusal Hareket: Kemal’in bisikletiyle ormanlık yolda ilerlemesi.
• Dönme Hareketi: Bisikletin tekerleklerinin hareketi.
• Titreşim Hareketi: Bisiklet amortisörlerinin ve telefonun titreşimleri.

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 115

21. Alıştırma
Aşağıdaki görsellerde verilen ve açıklaması yapılan hareketlerin türlerini ilgili görselin altındaki alana yazınız.
(Bazı hareketlerin birden fazla hareket türünü aynı anda içerebileceğini unutmayınız.)

a) Çekiçle tahta yüzeye çakılan çivinin hareketi:
Öteleme hareketi

b) Yerde duran topa vurulduğunda yuvarlanan topun hareketi:
Dönme ve öteleme hareketi

c) Tornavida ile sıkılan vidanın hareketi:
Dönme ve öteleme hareketi

d) Tavan vantilatörünün çalıştırıldığında yaptığı hareket:
Dönme hareketi

e) Salıncakta sallanan çocuğun hareketi:
Titreşim hareketi

f) İpin çekilmesi ile sabit makaranın yaptığı hareket:
Dönme hareketi

9. Sınıf Fizik Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 116

Farklı Kaydet
Bu ünitede öğrendiğiniz bilgileri bu alana kısaca not edebilirsiniz.

Bu ünitede öğrendiğim bilgiler:

Temel ve Türetilmiş Nicelikler: Fiziksel büyüklükleri temel (örneğin metre, kilogram) ve türetilmiş (örneğin hız, ivme) olarak sınıflandırmayı öğrendim.

Skaler ve Vektörel Nicelikler: Skaler niceliklerin yalnızca büyüklüğe sahip olduğunu, vektörel niceliklerin ise hem büyüklük hem de yön içerdiğini anladım.

Vektörler:

• Vektörlerin özellikleri ve grafiksel gösterimleri hakkında bilgi edindim.
• Paralelkenar yöntemi ve uç uca ekleme yöntemi gibi vektörlerin toplanmasında kullanılan teknikleri öğrendim.

Doğadaki Temel Kuvvetler: Yerçekimi, manyetik kuvvet ve elektriksel kuvvet gibi temel kuvvetleri ve etkilerini tanıdım.

Hareket ve Hareket Türleri:

• Konum, yer değiştirme, hız, ivme gibi hareketin temel kavramlarını kavradım.
• Doğrusal hareket, dönme hareketi, titreşim hareketi ve basit harmonik hareket gibi farklı hareket türlerini öğrendim.

Bu ünitede, kuvvet ve hareketin temel kavramlarını öğrenerek fiziksel dünyayı daha iyi anlamayı başardım. Temel ve türetilmiş niceliklerin, skaler ve vektörel niceliklerin farklarını kavradım. Vektörlerin özelliklerini ve nasıl toplandığını öğrenerek fiziksel olayları daha iyi analiz edebiliyorum. Hareket türlerini ve temel kuvvetleri tanıyarak çevremdeki olayları bilimsel bir bakış açısıyla yorumlama yeteneği kazandım. Bu bilgiler, hem teorik hem de pratik olarak fizik anlayışımı geliştirdi.