10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı 4. Ünite Sonu Ölçme ve Değerlendirme Soruları ve Cevapları Meb Yayınları

4. Ünite Sonu Ölçme ve Değerlendirme Soruları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 154

Soru: Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan alanları uygun kelimelerle tamamlayınız.

Cevap: Türeyiş, Şu, Gılgamış, Manas, alp-alperen (gazi), efsane, olağanüstü

1. İslamiyet öncesi Türk destanlarından olan Türeyiş, Göç Uygur Dönemi sözlü edebiyat ürünlerindendir.
2. İskender’le olan mücadelelerinin anlatıldığı Şu Saka Türklerine ait destandır.
3. Sümerlerin yaşamları hakkında bilgiler içeren Gılgamış dünyanın ilk destanı olarak da bilinir.
4. Kırgız Türklerine ait olan Manas dünyanın bilinen en uzun destanıdır.
5. İslamiyet öncesi Türk destanlarında kahramanlar alp tipidir. İslamiyet’in kabulünden sonraki destanlarda ise alperen (gazi) tipine dönüşür.
6. Anlatılanların gerçekliğine inanıldığı için efsane masaldan ayrılır.
7. Destanlarda olağanüstü olaylara, kişilere yer verilir. Mekân ve zaman ise belirsizdir. Aşağıdaki

Soru: Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda “Destan / Efsane” ünitesi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Kutucuk numaralarını kullanarak 8-14. soruları cevaplayınız. (Soruların birden fazla cevabı olabileceğini göz önünde bulundurunuz.)

Soru: 8) Doğal destanların oluşum aşamalarındandır?
Cevap: 5-7

Soru: 9) Türk edebiyatının doğal destanlarındandır?
Cevap: 8-12

Soru: 10) Doğal destanların ve efsanelerin ortak özelliklerindendir?
Cevap: 10-11

Soru: 11) Yapma destan örneklerindendir?
Cevap: 3-9

Soru: 12) Doğal destan örneklerindendir?
Cevap: 2-4-8-12

Soru: 13) Destanların oluşumuna kaynaklık eder?
Cevap: 1-8

Soru: 14) Gerçek veya hayalî kişi, olay ve yerler hakkında yaşanmış olduğuna inanılarak anlatılan kısa anlatım türüdür?
Cevap: 6

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 155

Soru: 15) Aşağıda Romen rakamları ile sıralanan destanları harf ile verilen millet isimleriyle eşleştirerek doğru harfi ( ) içine yazınız.

a) Alman, b) Fin, c) İspanyol ç) Rus, d) Türk, e) Yunan

(ç) I. İgor
(e) II. İlyada
(b)III. Kalevala
(a) IV Nibelungenlied
(d)V Şu

Soru: 16) Aşağıdaki tanılayıcı dallanmış ağaçta “Destan / Efsane” ünitesine ait bazı bilgiler verilmiştir. A ifadesinden başlayarak, ifade doğru ise “D” yanlış ise “Y” yazan yönde ilerleyip doğru çıkışa ulaşınız.

A- Yapay destanlar, toplumları derinden etkileyen tarihî ve toplumsal olayların halk arasında yayılarak olgunlaşan anonim ürünlerdir. (Y)
Yapma ve doğal destanlar millî bilincin oluşmasında etkilidir. (D)
Kırgızlara ait olan Battalgazi Destanı İslamiyet etkisinde oluşan bir destandır. (Y)
6. Çıkış

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 156

17-23. Sorular ve Cevapları

Soru 17: Yukarıdaki metinde altı çizili kelime ve kelime grubunun anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Kelime ve kelime gruplarının geçtiği birer cümle yazınız.

Tahminlerim:

• Körük: Demir döverken ateşi canlandırmak için kullanılan hava üfleyici araç.
• Yol göstermek: Rehberlik yapmak, gidilecek yolu tarif etmek.
• Örs: Üstünde demir dövülen sert metal levha veya taş.

Cümlelerim:

• Körük: Demirci, kor halindeki ateşi alevlendirmek için körüğü güçlü bir şekilde çekti.
• Yol göstermek: Deneyimli rehber, dağcı grubuna zorlu patikada yol göstermek için öne geçti.
• Örs: Usta demirci, kızgın demiri örs üzerinde döverek şekillendirdi.

Soru 18: Metnin konusu ve temasını yazınız.

• Konu: Köktürklerin Ergenekon Destanı’na göre düşmanlarından kaçarak sığındıkları dağdan çıkışları ve kurtuluşları.
• Tema: Zorluklar karşısında mücadele ederek özgürlüğe kavuşma.

Soru 19: Bir destan anlatıcısı olsaydınız metni nasıl anlatırdınız?

✅ Cevap: Bir destan anlatıcısı olsaydım, metni coşkulu ve epik bir üslupla anlatırdım. Ses tonumu yükseltip alçaltarak, heyecanı ve kahramanlığı ön plana çıkarırdım. Bozkurt’un rehberliğini, demircinin zekasını ve halkın kararlılığını vurgulayarak, dinleyicilerin heyecanını artırmaya çalışırdım. Aynı zamanda, tarihi olayları canlı bir şekilde betimleyerek izleyicilere o dönemin ruhunu hissettirmeye çalışırdım.

Soru 20: Destanlarda çeşitli motifler kullanılır. Bu metinde hangi motiflerin kullanıldığını yazınız.

✅ Cevap: Bu metinde şu destan motifleri kullanılmıştır:

• Kurtuluş
• Demirci
• Dağ
• Bozkurt

Bu motifler, Türk destanlarında sıkça yer alır ve bağımsızlık mücadelesini, rehberlik eden kutsal varlıkları ve zorlukların üstesinden gelme azmini temsil eder.

Soru 21: Metinde insanların yaşadığı sorun nedir? Bu sorunu çözmek için siz ne yapardınız? Açıklayarak yazınız.

✅ Cevap: Metinde Köktürklerin sığındıkları dağlık bölgenin onlara dar gelmeye başlaması ve çıkış yolunu bulamamaları büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ben olsaydım:

• Çevreyi keşfetmek için daha fazla insan görevlendirir,
• Haritalandırma çalışmaları yaparak farklı çıkış yollarını araştırır,
• Yeraltı ve dağ tünelleri açmaya yönelik farklı teknikler geliştirir,
• Bölgenin doğasını inceleyerek en uygun çıkış noktasını bulmaya çalışırdım.

Köktürkler gibi yaratıcı çözümler arayarak, çıkış yolunu daha hızlı bir şekilde bulmaya çalışırdım.

Soru 22: Metinden hareketle aşağıdaki tabloyu tamamlayınız.

Soru 23: Metinle günümüz arasında nasıl bir bağ kurulabilir? Açıklayarak yazınız.

✅ Cevap: Köktürklerin karşılaştıkları zorluklar ve çözüm arayışları, günümüzde insanların zorluklarla başa çıkma çabalarını simgeliyor.

• Tıpkı Ergenekon’dan çıkmaya çalışan Köktürkler gibi, modern insanlar da hayatın zorluklarıyla mücadele ederek kendilerine yeni yollar açmaya çalışıyor.
• Teknolojiyi kullanarak, bilgiye erişerek ve dayanışma içinde olarak engelleri aşmaya çalışıyoruz.
• Destandaki demircinin yaratıcı çözümü, günümüz bilim insanlarının ve mühendislerinin yenilikçi çözümlerine benzetilebilir.

Bu nedenle destan, insanın mücadeleci ruhunu ve kararlılığını anlatan evrensel bir hikâyedir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 157

24-26. Sorular ve Cevapları

Soru 24: Aşağıdaki tabloda doğal ve yapma destanlar karışık şekilde verilmiştir. Destanların türünü belirleyerek tabloda verilen uygun boşluğa (✓) işareti koyunuz.

???? Soru 25: Yukarıdaki metinde efsanenin hangi özellikleri görülmektedir? Yazınız.

✅ Cevap: Efsanelerin temel özellikleri şunlardır:

• Halk arasında dilden dile dolaşarak günümüze ulaşırlar.
• Halk kültürünü ve inançlarını yansıtırlar.
• Gerçek olaylarla hayali unsurlar iç içedir.

Bu efsanede de zamanla halk arasında anlatılarak yayılması, kültürel değerleri içermesi ve gerçek ile olağanüstü olayları bir arada sunması gibi özellikler görülmektedir.

????arşılaştırınız. Doğru olan ifadelerin karşısına (✓) işareti koyunuz.

✅ Cevap: (Bu etkinliğin cevabı sayfa 158’de bulunduğundan, devam eden sayfaya bakılarak tamamlanmalıdır.)

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 158

I. ve II. Metin Karşılaştırması ve Cevapları

Açıklamalar:

I. Metin bir efsane örneğidir ve Anadolu isminin nasıl ortaya çıktığını anlatmaktadır. Olay halk arasında anlatılagelen ve anonim bir hikâyedir.

II. Metin ise bir yapma destan olup Attilâ İlhan tarafından yazılmıştır. Metin, Kurtuluş Savaşı mücadelesini şiirsel bir anlatımla ele alır.

Metinlerin ortak yönleri: Her iki metinde de Anadolu’nun tarihi ve kültürel önemi vurgulanmakta, olağanüstü unsurlar yer almakta ve betimleyici anlatım kullanılmaktadır.

Farklılıklar:

• I. metin nesir (düz yazı) şeklindedir ve bir efsane anlatmaktadır.
• II. metin manzum (şiir) biçimindedir ve yapma destan örneğidir.
• II. metinde Kurtuluş Savaşı mücadelesi işlenirken, I. metin daha çok bir yer adının oluşumunu konu almaktadır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 159

27. Soru: Aşağıdaki cümlede altı çizili kelime gruplarından hangisi sıfat tamlaması değildir?

✅ Cevap: D) IV

28. Soru: Parçadan efsanelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisine ulaşılabilir?

✅ Cevap: E) Efsanelerin inandırıcı olduğuna

Açıklama: Efsaneler, masallardan farklı olarak anlatılan olayların mutlaka gerçekleştiğine inanılan anlatılardır.

29. Soru: Yukarıda verilen bilgilerin hangisinde yanlışlık yapılmıştır?

✅ Cevap: C) III

Açıklama: Doğal destanlar manzum (şiir) şekilde oluşmuştur, düzyazı biçiminde değildir.

30. Soru: Parçada yay ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?

✅ Cevap: A) (,) (:) (“) (.) (”)

• Virgül (,) sıralı ögeleri ayırmak için,
• İki nokta (:) açıklama veya konuşma cümlesi öncesinde,
• Tırnak işareti (“ ”) doğrudan alıntı cümlede,
• Nokta (.) cümle sonlandırmada kullanılmıştır.

31. Soru: Pınar’ın hazırladığı ödevde hangi seçenekte hata yapılmıştır?

✅ Cevap: A) Şu Boğaz Harbi nedir? Var mı ki dünyâda eşi?

Açıklama: Bu dizede sıfat tamlaması yoktur.

32. Soru: Verilen metnin türü aşağıdakilerden hangisidir?

✅ Cevap: B) Efsane

Açıklama: Ay ve Güneş’in hikâyesi, doğa olaylarını açıklayan halk anlatısı olup efsane türüne örnektir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 160

33. Soru: Öğretmenin panoya astığı yazım yanlışının olduğu ilan hangisidir?

✅ Cevap: E) Veresiye yok banada mı yok evet sanada yok!

Açıklama: Bağlaç olan "da" ve "de" ayrı yazılmalıdır. Doğru kullanım: "Bana da mı yok? Sana da yok!"

34. Soru: Numaralanmış tamlamalardan hangisi türü yönüyle diğerlerinden farklıdır?

✅ Cevap: C) III

Açıklama: Tamlamalar türlerine göre farklılık gösterir. III. tamlama diğerlerinden farklı bir yapıdadır.

35. Soru: Aşağıdakilerden hangisi destan ile ilişkilendirilemez?

✅ Cevap: D) IV. Evrensellik

Açıklama: Destanlar genellikle milletlerin tarihî ve mitolojik olaylarını anlatır. Evrensellik, destanlar için zorunlu bir özellik değildir.

36. Soru: Aşağıdaki seçeneklerden hangisi yapma destanlardan oluşmuştur?

✅ Cevap: C) Kurtarılmış Kudüs, İlahi Komedya, Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda, Üç Şehitler Destanı

Açıklama: Yapma destanlar, bir şair veya yazar tarafından bilinçli olarak yazılan destanlardır. Seçenekteki tüm eserler yapma destan kategorisine girer.

37. Soru: Efsanelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

✅ Cevap: E) Kalıplaşmış ifadelerden oluşan sanatlı anlatım vardır.

Açıklama: Kalıplaşmış ifadeler ve sanatlı anlatım masallarda ve destanlarda daha yaygındır. Efsaneler ise daha yalın bir anlatıma sahiptir.

38. Soru: Battalnâme’den alınan parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?

✅ Cevap: C) Hâkim bakış açısı

Açıklama: Parçada öyküleyici anlatım, olağanüstü olaylar, diyalog tekniği ve gözlemci bakış açısı bulunur. Ancak, hâkim (ilahi) bakış açısı kullanılmamıştır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 161

39. Soru: Bu parçada altı çizili ifade ile anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

✅ Cevap: C) Sözü ve sazı güçlü şairler

Açıklama: Parçada destanları çalıp söyleyen, kahramanları coşturan ve halkın sevgisini kazanan ozanlardan bahsedilmektedir.

40. Soru: Bu parçaya göre aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?

✅ Cevap: C) Okunan destanların söyleyeni bellidir.

Açıklama: Doğal destanlar anonimdir ve söyleyenleri belli değildir.

41. Soru: Bu parçadan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?

✅ Cevap: B) Türklerde destanları yayma ve yaşatma geleneği vardır.

Açıklama: Parça, destanları anlatan ozanlar ve onların halk arasındaki yerini açıklamaktadır.

42. Soru: Bu parçaya göre destanlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

✅ Cevap: E) Destanlar, sanata özellikle şiire ilham kaynağı olabilir.

Açıklama: Şairin Gılgamış Destanı’ndan etkilenerek şiir yazması, destanların sanata ilham kaynağı olduğunu gösterir.

43. Soru: Bu parçadan Gılgamış Destanı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

✅ Cevap: E) Gılgamış, ölümsüzlük otunu insanlığa ulaştırabilmiştir.

Açıklama: Parçada, Gılgamış’ın ölümsüzlük otunu elde ettiği fakat yılan tarafından çalındığı belirtilmektedir. Dolayısıyla insanlığa ulaştırdığı bilgisi çıkarılamaz.