10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 115-116-117-118 Cevapları Beşgen Yayıncılık

Metne Hazırlık Cevapları

1. Divan şiiri ile ilgili genel ağdan ve kaynaklardan araştırma yapınız. Divan şiiri konulu afiş ve pano hazırlayınız. Müzikten, sahne sanatlarından ve görsel sanatlardan yararlanarak çalışmalarınızı okulunuzda sergileyiniz.

Divan Şiiri Hakkında Araştırma

Divan Şiiri Nedir?
Divan şiiri, Türk edebiyatının Osmanlı dönemi boyunca gelişen ve Arap-Fars edebiyatından etkilenmiş bir şiir türüdür. Genellikle yüksek bir üslup, süslü bir dil ve geleneksel nazım biçimleriyle yazılmıştır. Aşk, tasavvuf, Allah sevgisi, doğa ve sosyal konular Divan şiirinde sıkça işlenir.

Divan Şiirinin Genel Özellikleri

1. Aruz Ölçüsü: Şiirler, aruz ölçüsüyle yazılır.
2. Nazım Birimi Beyit: Şiirler genellikle beyitlerden oluşur.
3. Mazmun Kullanımı: Kalıplaşmış imgelerle zenginlik kazandırılır.
4. Sanatlı Dil: Şairane bir üslup ve süslü ifadeler öne çıkar.
5. Klasik Türler: Gazel, kaside, mesnevi, rubai, kıta gibi türler yaygındır.
6. Etkilenim: İran ve Arap edebiyatından etkilenmiştir.

Divan Şiirinde Sık Kullanılan Türler

• Gazel: Aşk, güzellik ve tasavvuf temalı şiirler.
• Kaside: Övgü amacıyla yazılan uzun şiirler.
• Mesnevi: Hikaye tarzında yazılan uzun manzum eserler.
• Rubai: Felsefi ve tasavvufi düşünceleri dört dizede anlatır.

Divan Şiirinin Önemli Şairleri

• Fuzuli: Aşk ve tasavvuf temalı şiirleriyle tanınır.
• Baki: İstanbul'un güzelliklerini dile getiren lirik şiirleriyle ünlüdür.
• Nabi: Hikemi tarzda yazdığı öğretici şiirleriyle bilinir.
• Şeyh Galip: Tasavvuf temalı mesnevileriyle dikkat çeker.

Divan Şiiri Konulu Afiş ve Pano Hazırlama

• Ana Tema: Divan şiirinin tanımı, özellikleri, türleri ve şairleri.
• Görseller: Fuzuli, Baki gibi şairlerin temsili resimleri; gazel ve kaside örnekleri.

Sanat Uygulamaları:

• Müzik: Divan şiirlerinden bestelenmiş eserlerin arka planda çalınması.
• Sahne Sanatları: Gazellerden birinin dramatize edilmesi.
• Görsel Sanatlar: Şiir temalı minyatür ve hat sanatı örneklerinin panoda sergilenmesi.

Sergi Çalışması Önerileri

• Şiir Okuma: Öğrenciler tarafından gazel ve kaside okumaları yapılabilir.
• Müzikal Performans: Ney ve tambur eşliğinde Divan şiirlerinden bestelenmiş eserler sunulabilir.
• Drama Etkinlikleri: Şairlerin hayatını anlatan kısa tiyatro oyunları sahnelenebilir.
• Sanat Sergisi: Divan şiirlerinden esinlenerek yapılan resimler, kaligrafi çalışmaları ve minyatürler sergilenebilir.

Sonuç

Divan şiiri, edebiyatımızın klasik dönemini temsil eden bir zenginliktir. Bu şiirleri görsel, işitsel ve sanatsal etkinliklerle sergileyerek öğrencilerde edebiyat sevgisi oluşturabilir ve sanatsal bir deneyim sunabilirsiniz.

Metni Anlama ve Çözümleme Cevapları

1) Okuduğunuz şiiri tema yönünden inceleyiniz. Şiirde birden fazla temanın yer almasının nedenlerini kullanılan nazım biçimi ve dönemin anlayışı açısından açıklayınız.
Şiirde aşk, ayrılık, özlem ve hayranlık gibi birden fazla tema işlenmiştir. Divan şiiri, bireysel duyguları dile getirme amacı taşır ve şairler, beytin estetik yapısını ön planda tutarak farklı temaları işleyebilir. Gazelin kısalığı ve beyitlerin bağımsız yapısı, birden fazla tema kullanılmasına olanak tanımıştır. Dönemin sanat anlayışında aşk, şarap, ayrılık ve sevgiliye duyulan hayranlık sıkça işlenen konular arasında yer alır.

2) Metnin söyleyicisini ve söyleyicinin hitap ettiği kişiyi tespit ediniz.
Metnin söyleyicisi, sevgilisine aşkını ve hayranlığını dile getiren bir aşıktır. Söyleyici, sevgilisine hitap etmekte ve ona duyduğu özlemi dile getirmektedir.

3) Söyleyici, içinde bulunduğu durumdan niçin şikâyetçidir?
Söyleyici, sevgilisinin vefasızlığından ve aşkına karşılık bulamamaktan şikâyetçidir. Ayrıca sevgilisine duyduğu özlem ve onun ilgisizliği söyleyiciyi üzen durumlar arasındadır.

4) Şair, bu gazeli ilahi bir aşkla mı yoksa beşeri bir aşkla mı yazmıştır? Açıklayınız.
Şair, bu gazeli beşeri bir aşkla yazmıştır. Gazelde sevgiliye duyulan aşk ve sevgilinin vefasızlığına karşı şairin kırgınlığı açık bir şekilde dile getirilmiştir.

5) “Cefa, bîmar, cânân, devâ-yı derd, şeb-i hîcrân, çeşm-i gîryân” gibi kelime ve kelime gruplarının kullanılması, divan şiirinin dil ve sanat anlayışı açısından değerlendiriniz.
Bu kelimeler, Divan edebiyatında sıkça kullanılan Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerdir. Şairler, bu dilleri şiirlerinde estetik bir anlatım sağlamak için tercih etmişlerdir. Bu kullanım, Divan edebiyatının sanat ve estetik anlayışını yansıtmaktadır.

6) Şiirin matla ve makta beyitlerini bulunuz.

• Matla Beyiti:
  Meni cándan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
  Felekler yandı ahımdan murâdum şem’i yanmaz mı
• Makta Beyiti:
  Fuzûlî rind-i şeydâdur hemîşe halka rüsvâdur
  Sorun kim bu ne sevda’dur bu sevdâdan usanmaz mı

7) Şiirde beyitlerin yerini değiştiriniz. Bu değişikliğin, şiirin anlamı ve düşüncenin sıralanması açısından bir değişiklik oluşturup oluşturmadığını tespit ederek değerlendiriniz.
Divan edebiyatında beyitlerin bağımsız yapısından dolayı yer değişikliği genellikle anlamı etkilemez. Ancak gazelin bütünlüğü açısından beyitlerin estetik bir akış içerisinde kalması önerilir. Bu şiirde beyitlerin yer değiştirilmesi anlam açısından büyük bir değişiklik yaratmamaktadır.

8) “Şeb-i hîcrân yanar cânım töker kan çeşm-i gîryânum” beytindeki tenasüp sanatını bulunuz, bu sanatın şiirin anlamına katkılarını açıklayınız.
Bu beyitte şeb (gece) ile hîcrân (ayrılık), kan ile çeşm (göz) arasında bir anlam bağlantısı kurulmuş ve tenasüp sanatı kullanılmıştır. Bu sanat, şiirin duygusal etkisini artırır ve anlatımı daha zengin hale getirir.

9) Okuduğunuz gazelin beyitleri dörtlük biçimine dönüştürülebilmektedir. Böyle olunca dize ortalarındaki kafiye dizilişi dize sonlarında yeni bir kafiye dizilişine dönüşmektedir.
Beyitler dörtlüğe çevrildiğinde, hem dize ortasındaki hem de sonundaki kafiyeler yeniden düzenlenir. Bu düzenleme, gazelin dörtlük formunda da ahenkli bir şekilde okunabilmesini sağlar.

10) Aşağıdaki örnekte verildiği gibi siz de gazeli bu şekilde dörtlüklere çevirerek dörtlüklerdeki kafiye, redif ve kafiye düzenini tabloya yazınız.
Dörtlükler için tabloyu görseldeki gibi düzenleyebilirsiniz. Kafiye ve redifler detaylı bir şekilde analiz edilmiştir.

Gazel Beyitlerinin Kafiye ve Redif Analizi

1. Beyit:
Meni cándan usandırdı
Cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan
Murâdum şem’i yanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  usan – maz mı / yan – maz mı: Tam kafiye, "maz mı" redif.
• Kafiye Düzeni: abcb

2. Beyit:

Kamu bîmârına cânân
Devâ-yı derd eder ihsân
Niçün kılmaz mana dermân
Meni bîmâr sanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  cânân – ihsân – dermân: Tam kafiye, redif yok.
• Kafiye Düzeni: dddb

3. Beyit:

Gamum pinhân dutardum men
Dediler yâre kıl rûşen
Desem ol bî-vefâ bilmen
İnanur mı inanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  men – rûşen – bilmen: Tam kafiye, redif yok.
• Kafiye Düzeni: eeeb

4. Beyit:

Şeb-i hîcrân yanar cânum
Töker kan çeşm-i gîryânum
Uyadur halkı efgânum
Kara bahtım uyanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  cânum – gîryânum – efgânum: Tam kafiye, "um" redif.
• Kafiye Düzeni: fffb

5. Beyit:

Gül-i rûhsârına karşu
Gözümden kanlu ahar su
Habîbim fasl-ı güldür bu
Ahar sular bulanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  karşu – su – bu: Yarım kafiye, redif yok.
• Kafiye Düzeni: gggb

6. Beyit:

Degildüm men sanâ mâ’il
Sen ettün aklumı zayîl
Mana ta’n eyleyen gâfil
Seni görgeç utanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  mâ’il – zayîl – gâfil: Tam kafiye, redif yok.
• Kafiye Düzeni: hhhb

7. Beyit:

Fuzûlî rind-i şeydâdur
Hemîşe halka rüsvâdur
Sorun kim bu ne sevda’dur
Bu sevdâdan usanmaz mı

• Kafiye ve Redif:
  şeydâdur – rüsvâdur – sevda’dur: Yarım kafiye, "dur" redif.
• Kafiye Düzeni: iib