10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 146-149-150-151-152-153 Cevapları Meb Yayınları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 146

HAZIRLIK SORULARI VE CEVAPLARI

1. Soru: Vatan kavramı size neler çağrıştırmaktadır? Çağrışımlarınızı sınıf tahtasına yazarak kelime bulutu oluşturunuz.

✅ Cevap: Vatan kavramı, özgürlük, bağımsızlık, millet, bayrak, tarih, şehitlik, fedakârlık, birlik ve beraberlik, kültür, milli mücadele gibi kavramları çağrıştırır. Vatan, insanın doğup büyüdüğü, uğruna mücadele ettiği ve kendini ait hissettiği yerdir. Aynı zamanda milli kimliğin oluştuğu, geleneklerin yaşatıldığı ve bağımsızlığın simgelendiği kutsal bir topraktır.

2. Soru: Faruk Nafiz Çamlıbel’in “Başka sanat bilmeyiz karşımızda dururken / Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz” dizeleri size neler düşündürmektedir?

✅ Cevap: Faruk Nafiz Çamlıbel’in bu dizeleri, Anadolu’nun keşfedilmemiş büyük bir tarih ve kültür mirasına sahip olduğunu düşündürmektedir. Şair, Anadolu’yu yazılmamış bir destan gibi görerek, bu toprakların geçmişte yaşanan kahramanlıklarla dolu olduğunu ancak tam anlamıyla anlatılmadığını ifade etmektedir. Anadolu, doğal güzellikleri, tarihî yapıları ve zengin kültürel mirasıyla hâlâ keşfedilmeyi bekleyen büyük bir eserdir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 149

???? METİN ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

???? 1. Soru: Yaylılar gelip geçiyordu güneyden,
Örtük kara perdeler sallanıyordu,
Irmaklar suyundan faydalattı,
Ağaçlar daldasından.

Yukarıdaki dizelerde geçen altı çizili kelimelerin anlamlarını cümlenin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğü’nden kontrol ediniz.

• Yaylılar kelimesi tahminim: Yaylı at arabaları
• Yaylılar TDK karşılığı: Üstü ve yanları kapalı, dört tekerlekli, altında yayları olan, atla çekilen bir tür binek arabası; yaylı araba.
• Dalda kelimesi tahminim: Ağaç dallarının altı
• Dalda TDK karşılığı: Yağmur, güneş ve rüzgârın etkileyemediği gizli, kuytu yer; siper, dulda.

???? 2. Soru: Okuduğunuz metinden ve Oğuz Kağan Destanı’ndan hareketle doğal destanların yerini yapma destanlara bırakmasında sizce hangi toplumsal ve kültürel değişimler etkili olmuştur?

✅ Cevap: Toplumlar yazıyı kullanmaya başladıktan sonra, destanlar sözlü gelenekten yazılı hale geçmiştir. Bu süreçte modernleşme, millî duyguların güçlenmesi ve bağımsızlık mücadelelerinin etkisiyle yapma destanlar ön plana çıkmıştır. Özellikle Kurtuluş Savaşı gibi önemli tarihî olaylar, millî bilinci yükselten destanların doğmasını sağlamıştır.

???? 3. Soru: Şaire bu metni yazdıran duygu sizce ne olabilir? Açıklayınız.

✅ Cevap: Şairin bu şiiri yazarken en güçlü hissettiği duygu vatan sevgisidir. Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde verilen bağımsızlık mücadelesi, halkın fedakârlıkları ve milletin özgürlük aşkı, şaire coşkulu ve destansı bir şiir yazdırmıştır.

???? 4. Soru: Okuduğunuz metinde Türk milletinin bağımsızlığını kazanmak için verdiği mücadele dört bölümde anlatılır. Aşağıda karışık olarak verilen bu bölümleri, metne göre sıralayınız.

I. Umutlarını ve geleceğini Mustafa Kemal Atatürk’e bağlayan milletin onun liderliğinde ortaya koyduğu direniş ve elde ettiği zafere değinilir.
II. Atatürk’ün özgürlükçü, halkçı ve devrimci nitelikleri vurgulanır.
III. İşgal altındaki milletin acıları dile getirilir.
IV. Ülke güzellikleri ve yurt sevgisi anlatılır.

✅ Cevap: IV – III – I – II

???? 5. Soru: Okuduğunuz metinde Anadolu insanının ruh hâli nasıl betimlenmiştir? Mustafa Kemal Atatürk’ün Anadolu insanı üzerindeki etkisini metinden hareketle anlatınız.

✅ Cevap: Anadolu halkı başlangıçta çaresiz ve üzgündür. İşgalin getirdiği sıkıntılar, halkı umutsuzluğa sürüklemiştir. Ancak Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkışıyla birlikte halkın içinde yeniden umut doğmuştur. Atatürk, halka güven vererek onları bağımsızlık mücadelesine inandırmıştır.

???? 6. Soru: Okuduğunuz metinde şair, mekânı kahramanların ruh hâline göre betimlemiştir. Metinden bu durumu örnekleyen dizeleri tespit ediniz. Dizeleri aşağıda verilen tablodaki boşluklara yazınız.

???? 7. Soru: Metinden alınan yukarıdaki dizelerde altı çizili kelimeler, şiirin yazılma zamanı hakkında size nasıl bir fikir vermektedir? Düşüncelerinizi söyleyiniz.

✅ Cevap: Altı çizili kelimeler, metnin halk diliyle yazıldığını ve Kurtuluş Savaşı dönemine ait olduğunu göstermektedir. Şair, halk edebiyatına özgü söyleyişleri kullanarak destansı bir anlatım oluşturmuştur.

???? 8. Soru: Okuduğunuz metinde halk edebiyatına özgü söyleyişleri tespit ederek bu dizelerin altını çiziniz.

✅ Cevap:

• “Biz biliriz bizimişlerimizi, işimiz kimseden sorulmamıştır.”
• “Kuşun kanadında türküler, Kemal Paşa’nın gönlüne vardı, Cevabından önce kendi geldi.”
• “Davullar zurnalar döğende, biz seni hatırlarız.”

???? 9. Soru: Okuduğunuz metinde teşhis sanatının geçtiği dizeleri söyleyiniz.

✅ Cevap:

• “Çeşmemiz var, gece gündüz söyleşir.”
• “Kalkıp ayağa ardı sıra baktı dalgalar.”
• “Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı, selam durdu kayığı, çapası, takası.”

???? 10. Soru: Samsun limanına bu gemiden atılan
Demir değil!
Sarılan anayurda
Kemal Paşa’nın kollarıydı.

Yukarıdaki dizeleri dönemin tarihî gerçekliğiyle ilişkilendiriniz.

✅ Cevap: Bu dizelerde, Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkarak Kurtuluş Savaşı’nı başlatması anlatılmaktadır. Atatürk’ün Samsun’a çıkışı, milli mücadele için atılan ilk adımdır ve halkın umudunu yeniden yeşertmiştir. Şair, Atatürk’ün Anadolu’ya olan bağlılığını ve halkın ona duyduğu güveni, insanlaştırma sanatıyla (teşhis) vurgulamıştır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 150

???? 11. Soru: Okuduğunuz metni doğal destanlarla karşılaştırınız. Metnin doğal destanlarla benzerlik ve farklılıklarını aşağıdaki tabloya yazınız.

???? 12. Soru: Bir duman tüterdi bu geminin bacasından bir duman
Duman değildi bu!
Memleketin uçup giden kaygılarıydı.

Yukarıdaki dizelerde verilen iletiyi metnin bağlamından hareketle yorumlayınız.

✅ Cevap: Bu dizelerde, Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkışıyla birlikte, halkın içindeki umutsuzluğun yerini umut ve kurtuluş inancının alması anlatılmaktadır. Dizelerdeki "duman", sadece fiziksel bir olgu değil, aynı zamanda halkın karamsarlığını ve işgal altındaki Anadolu'nun çaresizliğini temsil etmektedir. Atatürk’ün gelişiyle birlikte bu kaygılar azalmış ve yerine bağımsızlık inancı doğmuştur.

???? 13. Soru: Cahit Külebi’nin Mustafa Kemal Atatürk hakkındaki düşüncelerini metinden örnekler vererek açıklayınız.

✅ Cevap: Cahit Külebi, Mustafa Kemal Atatürk’ü büyük bir lider, kahraman ve kurtarıcı olarak görmektedir. Onun Türk milletini bağımsızlığa kavuşturduğunu ve halkına önderlik ettiğini vurgulamaktadır.

Örnek dizeler:

• “Kemal Paşa, yenilmez yiğit, şanlı komutan!
  Savaşa girer gibi yetiş bize!”
• “Bu ne inançtı ki, Gazi Paşa!
  Atının teri kurumadan, sürüp gittin yeni yeni savaşların peşinde.”
• “Sana borçluyuz ta derinden,
  En büyüğü Mustafa Kemallerin!”

Bu dizelerde şair, Atatürk’e duyduğu hayranlık ve minneti ifade etmektedir.

DİL BİLGİSİ

1. Soru: Aşağıdaki dizelerde geçen sıfat tamlamalarını bulunuz. Bulduğunuz sıfat tamlamalarının şiirdeki işlevini söyleyiniz.

Dizeler:
Güneyde mis kokulu bir ağaç
Yuvarlak yaprakları ince,
Yaz gelip de güneş vurunca
Dallarından bal akar.

Şiirdeki İşlevi:

• Sıfat tamlamaları, kelimelere anlam derinliği kazandırarak şiirin imgelerini güçlendirmektedir.
• Okuyucunun zihninde daha net bir betimleme oluşturmasını sağlar.

???? 2. Soru: Aşağıdaki dizelerde harfle belirtilen noktalama işaretlerinin kullanım amaçlarını uygun boşluklara yazınız.

Dizeler:
Dedin ki:(a) Bu millet, bu büyük millet
Yüzyıllar boyunca geri kalmış;
Bu yurt, (b) bu güzel yurt, bizim yurdumuz
Her yanından yaralar almış. (c)

ORATORYO ÇALIŞMASI

3. Soru: Cahit Külebi’nin "Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda" adlı yapma destanını arkadaşlarınızla oratoryo olarak hazırlayınız. Hazırladığınız oratoryoyu sınıfınızda ya da okul salonunuzda sununuz.

✅ Cevap:

ATATÜRK KURTULUŞ SAVAŞINDA – ORATORYO

Giriş: Samsun’a Çıkış
Anlatıcı (coşkulu bir sesle):
“Samsun’a bir güneş doğdu,
Karanlığı boğdu.”

(Arkada İstiklâl Marşı enstrümantal çalınır, Atatürk’ü canlandıran kişi sahneye çıkar.)

Anlatıcı 2 (vurgulu bir sesle):
“Milletinin kaderini değiştirecek o ses yankılandı:
‘Halkın gücü, işgali yenecek!'”

1. Bölüm: Milli Mücadele Başlıyor
Anlatıcı (hüzünlü bir tonla):
"Köylerde açlık, şehirlerde yas,
Ama ümit dolu o liderin bakışı..."

Halkı temsil eden grup (birlikte):
"Direneceğiz! Türk milleti esir olmaz!"

(Davul sesiyle halkın sahneye yürüyüşü gösterilir.)

Halk (bağırarak): "Ya istiklâl, ya ölüm!"

2. Bölüm: Savaşın Zorlukları
Anlatıcı (ciddi bir tonla):
"Sakarya’da toprak kanla yoğruldu,
Anadolu’nun her köşesinde bir destan yazıldı."

Askerler (birlikte):
"Biz bu toprağı canımızla koruruz,
Vatan için ölmek bizim şerefimizdir!"

(Mehter takımı ezgileri fon müziği olarak çalınır, savaş sahneleri canlandırılır.)

3. Bölüm: Zafer ve Bağımsızlık
Anlatıcı (coşkulu bir tonla):
"Ve 30 Ağustos sabahı,
Zaferin ışığı gökyüzüne yükseldi!"

Halk (birlikte, coşkuyla):
"Zafer bizimdir! Anadolu bizimdir!"

(Atatürk’ü temsil eden kişi Türk bayrağını eline alır ve sahnenin önüne yürür.)

Anlatıcı: "Gazi Mustafa Kemal, halkını özgürlüğe kavuşturdu,
O, bu milletin umudu!"

Final: Türk Milletine Sesleniş
Anlatıcı (Atatürk’ü temsil eden kişi, sahnenin merkezinde):
"Efendiler, zafer milletindir!
Bağımsızlık bizim karakterimizdir!"

(Fon müziği olarak Onuncu Yıl Marşı çalınır, tüm oyuncular ellerinde bayraklarla sahnede selam durur.)

Bu metni müzik, efektler ve sahne hareketleriyle zenginleştirerek etkileyici bir oratoryoya dönüştürebilirsiniz.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 151

YAZMA ETKİNLİKLERİ

1. Derleme Çalışması

Soru: Siz de yakın çevrenizdeki varlıklar, mekânlar, tarihî olaylar, doğa olayları ve inanışlarla ilgili efsaneleri sözlü kültür kaynaklarından derleyiniz. Derlemelerinizi yazıya geçirerek sınıf panosu, okul panosu, okulunuzun genel ağ sayfasında oluşturacağınız dergi, gazete vb. alanlarda paylaşınız.

Ashab-ı Kehf (Yedi Uyurlar) Efsanesi

Halk arasında “Yedi Uyurlar” olarak bilinen Ashab-ı Kehf efsanesi, zamanı aşan bir mucizeyi anlatmaktadır.

İnanışa göre, dönemin zalim hükümdarı, halkına zulmeder ve tek bir inancı benimsemeye zorlar. Ancak, yedi genç bu zorbalığa karşı çıkarak inançlarını korumak için bir mağaraya sığınır. Yorgun düşen gençler, mağarada uykuya dalar. Allah’ın takdiriyle 300 yıl boyunca uykuda kalırlar.

Yıllar sonra, içlerinden biri yiyecek almak için şehre gider. Ancak, her şeyin değiştiğini ve halkın artık özgürce ibadet ettiğini görür. Parası eskimiş, dili unutulmuş, hatta hikâyesi efsaneleşmiştir. Bu olay, halk tarafından büyük bir mucize olarak kabul edilir ve Kur’an-ı Kerim’de de anlatılmaktadır.

Efsane, inanç, sabır ve Allah’a güvenin bir simgesi olarak günümüze kadar gelmiştir. Bugün, Türkiye’de ve dünyada Ashab-ı Kehf’e adanmış birçok mağara ve türbe bulunmaktadır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 152

DERLEME ÇALIŞMASI

DERLEME FİŞİ

✅ Kaynak kişinin bilgileri:

• Adı, soyadı: Ahmet Yılmaz
• Doğum yeri ve tarihi: İstanbul, 1955
• Öğrenim durumu: İlkokul mezunu
• Adresi: İstanbul, Fatih Mahallesi
• Mesleği: Emekli marangoz
• Anlattıklarını kimden öğrendiği: Babasından ve mahalle büyüklerinden

✅ Derlemenin yapıldığı yer ve tarih:

• Yapıldığı yer: İstanbul, Fatih
• Yapıldığı tarih: 02 Aralık 2024

Derlemeyi yapanın bilgileri:

• Adı, soyadı: Mehmet Can

DERLEME METNİ

İstanbul’un Yılanlı Sütun Efsanesi

Ahmet Yılmaz’ın anlattığına göre, İstanbul’un Sultanahmet Meydanı’nda yer alan Yılanlı Sütun, Bizans döneminden kalma gizemli bir eser olarak bilinir. Halk arasında anlatılan efsaneye göre, bu sütun şehri koruyan sihirli bir tılsıma sahiptir.

Efsaneye göre, Bizans halkı, şehri düşman saldırılarından, kötü ruhlardan ve felaketlerden korumak amacıyla büyücülerle birlikte Yılanlı Sütun'u yapmıştır. Bu sütunun üzerindeki yılan figürleri, şehri kötülüklerden uzak tutan bir büyünün parçasıdır.

Ancak, zaman içinde sütunun üzerindeki yılan başları kırılmış. Halk arasında anlatılan rivayetlere göre, bu başların kopmasıyla birlikte büyünün etkisi kaybolmuş ve İstanbul birçok felakete maruz kalmıştır.

Ahmet Yılmaz, bu efsaneyi çocukken babasından duyduğunu ve mahalledeki yaşlıların da sıkça anlattığını belirtiyor. Efsane, İstanbul’un tarihî yapılarıyla birlikte halk kültüründe hâlâ yaşamaya devam eden mistik hikâyelerden biri olarak kabul ediliyor.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Meb Yayınları Sayfa 153

SÖZLÜ İLETİŞİM – SUNUM ÇALIŞMASI

Soru: Yaşadığınız bölgeden derlediğiniz efsanelerle ilgili bir sunum hazırlayınız. Sunumunuzu hazırladıktan sonra aşağıdaki formu doldurunuz.

İSTANBUL EFSANELERİ SUNUMU

1. Sunum Başlığı:

“İstanbul’un Efsaneleri ve Gizemli Hikâyeleri”

2. Sunum Planı:

a. Giriş:

• Efsanelerin kültürümüzdeki yeri ve önemi.
• İstanbul’un tarihî ve kültürel zenginliği.
• İstanbul’da anlatılan ünlü efsaneler.

b. İstanbul’un En Bilinen Efsaneleri:

1️⃣ Yılanlı Sütun Efsanesi (Sultanahmet Meydanı)

• Bizans dönemine ait koruyucu bir büyü olduğu rivayet edilir.
• Yılan figürleri, şehri kötülüklerden korumak için sütunun üzerine oyulmuştur.
• Ancak, zamanla yılan başları kırılmış ve bu büyünün etkisini kaybettiğine inanılmıştır.

2️⃣ Kız Kulesi Efsanesi (Üsküdar)

• Bir kâhin, kralın kızının bir yılan tarafından sokularak öleceğini söyler.
• Kral, kızını korumak için denizin ortasına kule yaptırır.
• Ancak, kuleye gönderilen bir meyve sepetine saklanan yılan prensesi sokar ve efsane gerçekleşir.

3️⃣ Ayasofya’nın Ağlayan Sütunu

• Ayasofya’da bulunan bir sütunun sürekli nemli olduğu söylenir.
• Rivayete göre, bu sütun bir azizin gözyaşlarını taşımaktadır.
• Hastalıklara şifa verdiğine inanılan bu sütuna ziyaretçiler tarafından dokunulmaktadır.

c. İstanbul Efsanelerinin Önemi:

• Tarihî ve kültürel mirasın bir parçasıdır.
• Sözlü kültürün nesilden nesile aktarılmasını sağlar.
• Turistik ve kültürel açıdan şehrin tanıtımına katkı sunar.

3. Sunumda Kullanılacak Görseller ve Destekleyici Materyaller:

✅ Yılanlı Sütun’un fotoğrafı (Sultanahmet Meydanı)
✅ Kız Kulesi’nin deniz üzerindeki görkemli manzarası
✅ Ayasofya’nın ağlayan sütunu ve ziyaretçiler

4. Sonuç:

• Efsaneler, geçmişin izlerini günümüze taşıyan önemli anlatılardır.
• İstanbul gibi kültürel ve tarihî bir şehir, bu efsaneleri yaşatmaya devam etmelidir.
• Bu sunum, İstanbul’un gizemli dünyasını keşfetmek için bir başlangıçtır.

Not: Bu sunum, görsellerle desteklenerek daha ilgi çekici hale getirilebilir.

ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Soru: Yukarıdaki ilkeler ve açıklamalardan hareketle sunumunuzla ilgili öz değerlendirmenizi yapınız. Sizce sunumun başarılı olması için başka neler yapılabilir? Düşüncelerinizi söyleyiniz. Sunumları, aşağıdaki kontrol listesini göz önünde bulundurarak dinleyiniz.

✅ Cevap: Sunumumda İstanbul’un efsanelerini tarihî ve kültürel bağlamda ele aldım ve görsellerle destekledim. Ancak, sunumun daha etkileyici ve akılda kalıcı olması için bazı geliştirmeler yapabilirim:

Daha etkileyici bir sunum için öneriler:
✔ Daha fazla görsel ve kısa videolar eklenebilir.
✔ Sunumu hikâye anlatımı ile daha ilgi çekici hale getirebilirim.
✔ Efsanelerle ilgili izleyiciye sorular yönelterek etkileşim sağlayabilirim.
✔ Sunumu daha canlı hale getirmek için ses efektleri ve arka plan müziği ekleyebilirim.
✔ Sunum sırasında izleyicilere kısa bir bilgi yarışması yaparak katılımı artırabilirim.
✔ Metni daha doğal anlatıp, göz teması kurarak etkili bir sunum gerçekleştirebilirim.

Bu sayede sunum daha akılda kalıcı ve eğlenceli bir hale getirilebilir.