10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 169-170-171-172-173-174-175 Cevapları Meb Yayınları

Sayfa 169 - HAZIRLIK SORULARI

1. Genel ağ ve sanal dünya, sosyal ve kültürel yaşamı nasıl etkilemektedir? Tartışınız.

Cevap: Genel ağ ve sanal dünya, insanların iletişim kurma ve bilgiye erişme şeklini köklü bir şekilde değiştirmiştir. Olumlu etkileri arasında, farklı kültürleri tanıma, bilgiye hızlı ulaşım, çevrim içi eğitim imkanları ve uzaktan çalışma fırsatları bulunmaktadır. Olumsuz etkileri ise bireylerin yüz yüze iletişim becerilerini kaybetmesi, sosyal ilişkilerde zayıflama, sanal bağımlılıklar ve sahte bilgi yayılımıdır. Bu nedenle, sanal dünya bilinçli kullanıldığında faydalı olurken, aşırı kullanımı bireyleri gerçek sosyal hayattan uzaklaştırabilmektedir.

2. Toplumsal sorunların oluşumunda ve çözümünde ailenin etkileri nelerdir? Açıklayınız.

Cevap: Aile, bireyin karakterinin şekillendiği ilk sosyal kurumdur. Toplumsal sorunların oluşumunda ve çözümünde büyük bir role sahiptir.

• Oluşumunda: Aile içinde sevgi, saygı ve sağlıklı iletişim eksik olduğunda bireylerde güvensizlik ve şiddet eğilimi ortaya çıkabilir. Kötü ebeveyn tutumları, ihmal ve ilgisizlik, bireylerin yanlış yönlendirilmesine sebep olabilir.
• Çözümünde: Sağlıklı bir aile ortamı, bireyin topluma faydalı bir birey olarak yetişmesini sağlar. Ailede verilen doğru değerler, eğitim ve bilinç, toplumsal sorunların çözülmesinde önemli bir etkendir. Güçlü aile bağları, toplumsal dayanışmayı artırır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları MEB Yayınları Sayfa 173-175

Sayfa 173 - METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelime gruplarının anlamlarını cümlenin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi ve Türk Dil Kurumunun Güncel Türkçe Sözlüğü’nde verilen anlamları tablodaki ilgili boşluklara yazınız.

2) Okuduğunuz metindeki temel çatışmayı bulunuz. Yazar, çatışmayı verirken hangi unsurlardan yararlanmıştır? Açıklayınız.

Cevap: Metindeki temel çatışma, Doğu-Batı kültürleri arasındaki farklılıklar ve bu farkların bireylerin hayatına olan etkisidir. Felâtun Bey, Batı kültürünü sadece yüzeysel bir şekilde benimsemiş, eğlenceye ve gösterişe önem verirken; Râkım Efendi, çalışkanlığı ve disiplinli yaşam tarzı ile Doğu kültürünü temsil etmektedir.
Yazar, bu çatışmayı şu unsurlar üzerinden anlatıyor:

• Karakterlerin yaşam tarzları
• Sosyal çevre ve aile yapıları
• Eğitim anlayışları
• Sorumluluk bilinci ve iş ahlakı

3) Metnin tema ve konusunu belirleyiniz. Tema ve konunun, yazıldığı dönemle ilişkisini yazınız.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları - MEB Yayınları Sayfa 174

4) Felâtun Bey ve Râkım Efendi’nin kişilik özelliklerindeki farklılıkları belirleyiniz. Ulaştığınız sonuçları aşağıdaki tabloya yazınız.

5) Felâtun Bey ve Râkım Efendi’nin kişilik özelliklerinden hareketle yaşadıkları evlerin özellikleri hakkında tahminlerinizi söyleyiniz.

• Felâtun Bey’in evi: Gösterişli, fazla süslü ve Batı’dan esinlenerek dekore edilmiş, ancak düzensiz bir evdir. Yüzeysel Batılılaşma anlayışını yansıtır.
• Râkım Efendi’nin evi: Sade, düzenli, işlevsel ve gerektiği kadar eşya ile döşenmiş bir evdir. Çalışkan, sorumluluk sahibi ve bilinçli kişiliğini yansıtır.

6) Parçadan hareketle metnin anlatıcı ve bakış açısını aşağıdaki tabloya yazınız. Bulduğunuz bakış açısının anlatıma etkisini arkadaşlarınızla tartışınız.

Açıklama:
Metin, ilahi bakış açısı ile yazılmıştır. Anlatıcı, karakterlerin iç dünyalarına ve olaylara tam hâkimdir. Bu bakış açısı, yazarın olayları istediği gibi yönlendirmesine ve okuyucuya mesaj vermesine olanak tanımaktadır. Özellikle Felâtun Bey’i eleştiren, Râkım Efendi’yi ise öven anlatım, yazarın öğretici ve yönlendirici üslubunu gösterir.

7) Okuduğunuz metinden yazarın dil ve anlatım özelliklerini yansıtan örnek cümleler bulunuz. Bu cümlelerden hareketle yazarın üslubu hakkında düşüncelerinizi açıklayınız.

Örnek Cümleler:

• “İçinde bulunduğu dairenin değil belki devletin kâffe-i şuebât-ı umûruna vukufunu şâmil etmek için iğne iplik olarak bezl-i himmet eder.”
• “Ben ki herkesin hüsn-i teveccühüne eşedd-i ihtiyaçla muhtacım.”

Üslup Analizi:

• Ağır, süslü ve Osmanlıca kelimelerle dolu bir dil kullanılmıştır.
• Arapça ve Farsça kökenli kelimeler bolca yer almaktadır.
• Mizahi ve eleştirel bir üslup kullanılarak Felâtun Bey’in yanlışları ortaya konmuştur.
• Okuyucuya ders vermek amacı güdülmektedir.

8) Bu romanı siz yazmış olsaydınız dönemin sosyal ve kültürel gerçekliğiyle ilgili nelere yer verirdiniz? Söyleyiniz.

• Yanlış Batılılaşma sorununa yer verirdim.
• Aile sevgisi, dürüstlük ve çalışkanlık gibi erdemlere vurgu yapardım.
• Eğitim ve bilginin önemini anlatan bölümler eklerdim.
• Kadınların toplumdaki yerini ve eğitimin gerekliliğini vurgulardım.

Bu unsurlar, Tanzimat Dönemi'nin modernleşme sürecini ve toplumsal değişimleri yansıtan önemli kavramlardır.

9) Okuduğunuz metinde anlatıcı, kahramanların ekonomik hayatlarındaki değişimi öne çıkararak okuyucuya nasıl bir mesaj vermek istemiş olabilir? Açıklayınız.

• Felâtun Bey gibi mirasyedi bir yaşam sürmenin ekonomik sorunlara yol açacağı mesajı verilmektedir.
• Râkım Efendi gibi çalışkan ve disiplinli olmanın ekonomik refah sağlayacağı gösterilmektedir.
• Yanlış Batılılaşmanın maddi ve manevi kayıplara neden olacağı anlatılmaktadır.

Bu mesajlar, dönemin sosyal yapısını ve ekonomik gerçeklerini yansıtarak okuyucuya ders vermeyi amaçlamaktadır.

10) Okuduğunuz metinde anlatıcının olaylar ve kişilere karşı tutumunu belirleyiniz. Anlatıcının bu tutumunu neye bağlıyorsunuz? Açıklayınız.

• Anlatıcı, Râkım Efendi’yi ideal bir karakter olarak sunarken, Felâtun Bey’in yanlışlarını ve eksikliklerini eleştirmektedir.
• Felâtun Bey, sorumsuz ve gösteriş düşkünü biri olarak anlatılırken, Râkım Efendi çalışkan ve başarılı bir birey olarak yansıtılmıştır.
• Anlatıcı, iyi olanı överek, kötü olanı eleştirerek okuyucuya ahlaki dersler vermeye çalışmaktadır.

Bu tutum, Ahmet Mithat Efendi’nin benimsediği öğretici ve yönlendirici anlatım tarzının bir yansımasıdır. Yazar, Tanzimat Dönemi’nin yanlış Batılılaşma anlayışını eleştirmek için Felâtun Bey gibi karakterleri olumsuz şekilde betimlemektedir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları - MEB Yayınları Sayfa 175

1) Aşağıdaki parçada yay ayraç ( ) içindeki noktalama işaretlerinin kullanım amaçlarını ilgili boşluklara yazınız.

Parça: (“) Bak Allah için söyleyelim: Felâtun Bey’in matbuat-ı cedideye merakı pek ziyâdedir. (‘) Canım şöyle bir hikâye basılmış (’) dediler mi? Felâtun Bey için (‘) Onu görmedim (’) demek muhaldi. (”)

Cevap:

• “ ” → Başkasından aktarılan sözler tırnak içinde verilir.
• ‘ ’ → Tırnak işareti içinde tırnak kullanılmışsa, içeride bulunan tırnak işareti tek tırnak olarak kullanılır.

2) Aşağıdaki tabloda verilen cümleleri, anlamına göre inceleyerek türlerini karşılarındaki kutucuklara yazınız.

3) Aşağıdaki parçalardan hareketle Tanzimat Dönemi sosyal ve kültürel yaşamıyla ilgili ulaştığınız sonuçları söyleyiniz.

Metin 1:

Bu eve gelişlerinden birkaç hafta sonra bir sabah, Hacı Ömer o küçük esir Çerkeş’e, “Haydi kalk, gideceğiz,” dedi. Çocuk, kendi yaşındakilere özgü bir tavırla hemen yerinden kalktı. Koşarak, birlikte geldiği kızlardan birinin boynuna sarıldı. Birbirleriyle öpüşüp ayrıldıkları zaman, çocuğun gözünde küçücük ruhunun acısını belirten bir damla yaş gözüktü; sonra birdenbire hayatın acılarla dolu yükünü duymaya başlayan adamlar gibi mini mini kaşlarını çattı. Ciddî, üzüntülü, düşünceli bir yüzle esircinin o kocaman ellerinden tutarak evden çıktılar.
(Sâmipaşazâde Sezâi, Sergüzeşt)

Metin 2:

Bendenizin işi için sokağa çıktığım sıralarda beyin birkaç defa bir yalıya girdiğini görmüştüm. Hatta bir defasında Ayvaz da yanımdaydı. Kimin yalısı olduğunu sordum. Atıf Bey’e ait olduğunu, dayısıyla beraber yeni tuttuklarını söyledi. Emrederseniz yalıyı bulabilirim… deyince kadıncağız sevincinden âdeta deliye döndü, cariyeye sarılıp yüzünü gözünü öpmeye başladı. Kendisini büyük bir endişeden kurtaran ve son derece sevindiren bu esir kızcağızı derhal azat ederek mükafatlandırdı.
(Nâmık Kemal, İntibah)

• Tanzimat Dönemi'nde esirlik ve kölelik yaygındır.
• Toplumda sosyal sınıflar arasında büyük farklılıklar vardır.
• Kadınlar arasında esir kızlara sevgi ve şefkat gösterilmekte, ancak onların özgür bırakılması bir lütuf olarak görülmektedir.
• Esir ticareti toplumun sıradan bir gerçeği haline gelmiştir ve insan hakları konusunda duyarlılık yavaş yavaş oluşmaktadır.

4) Nâmık Kemal’in İntibah ve Sâmipaşazâde Sezâi’nin Sergüzeşt romanlarını okuyunuz. Bu eserlerden hareketle Tanzimat Dönemi romanının özellikleriyle ilgili çıkarımlarda bulununuz.

• Tanzimat Dönemi romanları, toplumu eğitmeyi ve bilinçlendirmeyi amaçlar.
• Nâmık Kemal’in İntibah adlı romanında aşk ve sınıf farkları anlatılır.
• Romanın ana karakteri yanlış bir aşk yüzünden büyük bir hata yapar ve hayatı mahvolur.
• Sâmipaşazâde Sezâi’nin Sergüzeşt adlı romanında esirlik ve insan hakları ele alınır.
• Esir bir kızın yaşadığı zorluklar anlatılarak, toplumun vicdanı sorgulanır.
• Bu romanlar, karakterlerin toplumdaki sosyal adaletsizlikler karşısında çaresiz kalışını gözler önüne serer.
• Yazarlar, toplumsal yanlışları eleştirerek halkı bilinçlendirmek istemişlerdir.
• Romanların ana amacı halkı eğitmek, sosyal sorunlara dikkat çekmek ve toplumu reformlara hazırlamaktır.

Sonuç ve Değerlendirme

Bu sayfadaki soruların yanıtları Tanzimat Dönemi'nin sosyal ve kültürel yapısını, roman anlayışını ve toplumsal dönüşüm sürecini anlamamıza yardımcı olmaktadır.

• Tanzimat romanları didaktik bir özellik taşır.
• Toplumsal eleştiriler, özellikle yanlış Batılılaşma, esir ticareti ve sosyal adaletsizlik üzerine yoğunlaşmıştır.
• Romanlar aracılığıyla halk eğitilmeye çalışılmıştır.