12. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 28-29-30-31-32-33 Cevapları Meb Yayınları

İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri

Hazırlık

1- “Sözlükler, dün ile bugün arasında kurulan kültürel bağın köprüsüdür.” ifadesinde sözlükler “köprü”ye benzetilmiştir. Siz sözlükle hangi kelime veya kelimeler arasında bir benzetme ilgisi kurarsınız? Niçin?

Sözlükle “rehber” veya “yol gösterici” arasında bir benzetme kurabilirim. Sözlükler, bilmediğimiz kelimelerin anlamlarını, kökenlerini ve kullanımlarını öğreterek dil yolculuğumuzda bize rehberlik eder. Bu nedenle, bir yol gösterici gibi hareket ederler.

2- Kemal Ateş’in “Yazarlar hep bizim bildiğimiz sözcüklerle yazmak zorunda olsalardı, ne dil gelişirdi, ne bizim sözdağarımız, ne de edebiyat gelişirdi. Bilmediğimiz sözcükler üstelik bizim sözcüklerimiz. Ben bu anlamda yazarları ikiye ayırıyorum: Sözlüklerle yetinen yazarlar, sözlükleri zorlayan, sözlüklere ve bu arada bizim söz dağarcığımıza da bir şeyler katan yazarlar.” sözünü yorumlayınız.

Kemal Ateş’in bu sözünde, dilin gelişimi ve edebiyatın ilerlemesi için yeni kelimeler üretmenin veya mevcut kelimeleri zorlayarak onların sınırlarını genişletmenin önemini vurguluyor. Yazarlar sadece bilinen kelimelerle yetinirse, dil durağan kalır. Ancak, kelime dağarcığını genişletip sözlükleri zorlayan yazarlar, dilin dinamik yapısını geliştirir ve edebiyatın zenginleşmesine katkıda bulunur.

Metni Anlama ve Çözümleme

1- Divanü Lugati’t-Türk Kâşgarlı Mahmud tarafından ne zaman yazılmış ve kime sunulmuştur?

Divanü Lugati’t-Türk, Kâşgarlı Mahmud tarafından 1072-1074 yılları arasında yazılmış ve Halife Muktedî Biemrillah’a sunulmuştur.

2- Okuduğunuz metinde Divanü Lugati’t-Türk’ün hangi millî, manevi, sosyal, tarihî unsurları yansıttığını söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi metinden örneklerle açıklayınız.

Metinde, Divanü Lugati’t-Türk'ün millî ve tarihî unsurları yansıttığı belirtilmiştir. Örneğin, Türk topluluklarının dili, edebiyatı, yaşayışı ve âdetleri hakkında bilgi vererek o dönemin sosyal ve kültürel yapısını aktarmaktadır. Bu durum, Türklerin dil ve kültür zenginliklerini ortaya koymaktadır.

3- Kâşgarlı Mahmud, hakkında yeterli bilgi olmamasına rağmen yüzyıllar ötesinden sesini duyurabilmektedir. Bu durum size sanatçı ve eser ilişkisi ile ilgili neler düşündürmektedir?

Kâşgarlı Mahmud’un eseri, yüzyıllar boyunca kalıcılığını koruyarak onun sesini bize ulaştırmıştır. Bu durum, sanatçıların eserleri aracılığıyla zamansız bir bağ kurabildiklerini ve toplumlara kültürel değerler aktarabildiklerini gösterir. Eser, sanatçının ölümsüzlüğünü sağlayan önemli bir araçtır.

4- Okuduğunuz metinden bilgi ve yorum içeren cümlelere birer örnek söyleyiniz.

• Bilgi cümlesi: "Türk dilinin ilk sözlüğü Kâşgarlı Mahmud tarafından yazılmıştır."
• Yorum cümlesi: "Kâşgarlı Mahmud’un bu eseri, Türkçenin Arapçaya karşı zenginliğini kanıtlamak amacıyla yazılmıştır."

5- Sizce Divanü Lugati’t-Türk’te yer alan her kelimenin TDK Türkçe Sözlük’te bulunması mümkün müdür? Niçin?

Hayır, her kelimenin TDK Türkçe Sözlük’te bulunması mümkün değildir. Çünkü dil, zaman içinde değişir ve bazı kelimeler kullanım dışı kalırken, yenileri eklenir. Divanü Lugati’t-Türk'te yer alan bazı kelimeler, günümüz dilinde artık kullanılmadığı için TDK Sözlüğü'nde yer almayabilir.

6-Aşağıda “çarık” kelimesinin Divanü Lugati’t-Türk ile Türkçe Sözlük’teki anlamları verilmiştir. İki örneği karşılaştırdığınızda Divanü Lugati’t-Türk’ün bugünkü sözlük anlayışının oluşumuna etkileri ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?

Divanü Lugati’t-Türk, kelimeleri sadece anlamlarıyla değil, kullanım alanları ve kültürel bağlamlarıyla birlikte sunmaktadır. Bu yaklaşım, bugünkü sözlük anlayışının oluşumuna katkıda bulunmuştur. Bugünkü sözlükler de kelimelerin çeşitli anlamlarını, kullanım örneklerini ve kültürel bağlamlarını sunarak dilin zenginliğini yansıtmaya çalışır.

Metin Biterken

Okuduğunuz metnin ve metin ile ilgili yapılan çalışmaların bir milletin hayatında
sözlüklerin önemiyle ilgili sizde bir farkındalık oluşturduğunu söyleyebilir misiniz?
Niçin?

Sözlükler, bir milletin kültürel zenginliğini ve dilini gelecek nesillere aktarmada önemli bir köprüdür. Metin, sözlüklerin tarihsel süreçte dilin gelişimi ve kültürel sürekliliği sağlama açısından büyük bir öneme sahip olduğunu göstermiştir. Sözlükler, bir milletin dilinin ve kültürünün korunması ve aktarılması açısından büyük bir görev üstlenir.

Dil Bilgisi

1- Dil-Millet Bağlantısı metninden alınan kelimeler ve eş anlamlıları:

2- Güneşin Son Saatleri metninden alınan kelimeler:

• Terk etmekle (bırakmakla)
• İhtiyarlamaktan (yaşlanmaktan)
• Kurtulacağımı (kurtulmayı)
• Sanıyorum (düşünüyorum)
• Acınılası (üzücü)
• Güçlü (kuvvetli)
• Dipdiri (canlı)

Yeni cümle: "Burayı bırakmakla yaşlanmaktan kurtulmayı düşünüyorum... İnsanoğlunun böyle üzücü halleri vardır. Siteye ilk gelişimde nasıl da gençtim... Kimdi o insan bende yaşayan? O kadın, elinde sepetiyle bostanlara gider, günün en sıcak olduğu ikindilerde sebzelerle dönerdi. Kuvvetli ve canlı bir insandı."

3- Güneşin Son Saatleri metninden paragraf:

"Yazdan arta kalan bir şeyler vardı odalarda, mutfakta, sepetlerde, torbalarda. Soğumuş duvarların arasında yankılanan kahkahaların izleri silinmemişti. Hayretler geçecek yüzümden, gözlerimden. Bir gün bu evde ne kadar çok anı biriktiğini fark edecektim."

4- Türk Dilinin İlk Sözlüğü Divanü Lugati’t-Türk metnindeki noktalama işaretleri:

• Virgül (,): Cümlede duraksama yaratmak, bilgileri sıralamak için kullanılmıştır.
• Tırnak işareti (‘ ’): Doğrudan alıntılanan bir eserin adını belirtmek için kullanılmıştır.
• Soru işareti (?): Tarihi tam belli olmayan bir olayı ya da kesin olmayan bilgiyi göstermek için kullanılmıştır.

5- "Gök kubbede kalacaktır ses kadim" dizesindeki 'kadim' kelimesi:

• Gerçek Anlam: Kadim bir dostluğun temelleri, yıllar geçse de sağlam kalacaktır.
• Mecaz Anlam: Onun sesi, tarihin derinliklerinden gelen kadim bir yankı gibiydi.

SÖZLÜ İLETİŞİM

Yazarın dilin kullanımı ile ilgili yakındığı durumu düzeltmek için birey ve toplum olarak yapılabilecekler:

1. Bilinçli Dil Kullanımı: Bireylerin dilin zenginliğini fark etmesi ve dilin doğru kullanılmasına özen göstermesi gerekir. Özellikle yabancı kelimeler yerine Türkçenin karşılıkları kullanılabilir.

2. Dil Eğitimi: Eğitim kurumlarında dilin doğru kullanımı konusunda daha fazla bilinç oluşturulmalı ve öğrencilere dilin önemi vurgulanmalıdır.

3. Medya ve Sosyal Medya Etkisi: Medya organları ve sosyal medya platformları dilin sade, anlaşılır ve doğru kullanımı konusunda örnek teşkil etmeli. Yabancı kelimeler yerine Türkçe terimler tercih edilmeli.

4. Dil Bilinci Kampanyaları: Toplumsal farkındalık oluşturacak kampanyalar düzenlenerek, dilin korunması ve doğru kullanılması gerektiği konusunda bilinç artırılabilir.

Bu düşünceleri arkadaşlarınızla paylaşarak, dilin geleceği için nasıl katkı sağlayabileceğinizi birlikte tartışabilirsiniz.